فرش ماشینی نوعی قالی بافته شده با ماشین آلات صنعتی است که به دلیل سرعت تولید و همچنین ارزان بودن مواد اولیه نسبت به فرش دستبافت، قیمت ارزانتر و عمر بیشتری به خاطر کیفیت بافت دارد.
از مزایای دیگر فرش ماشینی نسبت به قالی دستباف، ساده‌تر بودن اجرای آن، بهتر بودن نقش و باکیفیت‌تر بودن برای نمایش انواع تصاویر هنری و شخصی روی آن است.
پیشینهٔ تلاش برای تولید فرش در ایران، به هزارهٔ دوم پیش از میلاد می‌رسد. فرش پازیریک کهن‌ترین فرش جهان، اثری ایرانی است. آثار گران‌بها و زیبایی که از بخشهای مختلف ایران به دست آمده، گواه آن اند که منسوجات ارزشمند و بحث‌برانگیزی در این دوران وجود داشته‌اند.
بعد از گذشت هزاره‌های متمادی، تقریباً در هزارهٔ دوم پیش از میلاد، انسان توانست چگونگیِ به‌هم‌ریسیدنِ نخ‌ها و ساختنِ طناب را کشف کند.
این اکتشاف مانند تمام اکتشاف‌های تاریخ فواید بسیار سودمندی برای هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن که از رشته‌های درهم‌تنیدهٔ طناب مانندی برای زیباییِ ریشه‌های فرش استفاده می‌کردند. آثار به‌دست‌آمده از مناطقی مانند گورهای مارلیک، قلعهٔ کوتی در دیلمان، و همچنین حسنلو نزدیک ارومیه شاهدهایی بر این ادعا هستند.
تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در ایران نشان می‌دهد که این محصول در ایران عمری تقریباً ۵۰ ساله دارد.
در ابتدای دهه ۵۰ اولین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین‌های مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتاً کوتاه و وزن سبک، بافته و روانه بازار گردید.
همزمان با آن عده‌ای از تجار، فرش‌هایی با همین مشخصات و تا حدی مرغوب‌تر از کشور بلژیک وارد بازار ایران نمودند و سلیقه ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند.
با مشاهده استقبال نسبتاً مطلوبی که مردم از فرش ماشینی به عمل آوردند صاحبان گروه صنعتی بهشهر که از کارخانه‌داران و سرمایه‌گذاران خوشنام کشور بودند، اقدام به تأسیس شرکت بزرگی به نام شرکت صنایع کاشان نمودند که فعالیت آن در زمینه تولیدات مواد مرتبط با فرش و همچنین خود فرش ماشینی بود و اولین محصول آن در سال ۱۳۵۳ به بازار عرضه شد.
این محصول با نمونه‌های قبلی کاملاً متفاوت و شباهت‌های زیادی به فرش دستباف داشت که به خصوص نوع پشمی آن فوق‌العاده مورد اقبال عمومی قرار گرفت.
متعاقب آن شرکتهای دیگری از جمله شرکت شهباف که بعدها به فرش گیلان تغییر نام داد و همچنین شرکتهای فرش پارس و مولن روژ (نقش ایران) و فرش اکباتان تأسیس و به رقابت پرداختند.
این امر تا اواخر سال ۵۷ به‌طور معمول ادامه داشت و شرکتهای بزرگ تولیدکننده فرش با هم در حال رقابت بودند.
پس از مصادره اموال و کارخانجات تعدادی از سرمایه‌داران ایرانی در سال ۵۸ از جمله شرکتهای ملی (مصادره شده)، کارخانجات فرش ماشینی موجود نیز چون صدها واحد تولیدی دیگر زیر پوشش مدیریتی سازمان‌های دولتی مثل سازمان صنایع ملی ایران، بنیاد مستضعفان و جانبازان و … درآمد و مدیران دولتی اکثراً کم تجربه و بیگانه با مسائل صنعت، به مدیریت این کارخانجات بزرگ و با ارزش منصوب شدند و از آن پس منحنی حیات این کارخانجات به سراشیبی افتاده و رو به افول نمود.
در سال ۵۷ تعدادی از متخصصان صنعت نساجی و دست‌اندرکاران صنعت فرش ماشینی و همچنین پاره‌ای از کارخانه‌داران که تا آن زمان در رشته‌های دیگر نساجی فعال بودند به فکر ایجاد واحدهای جدید فرش ماشینی افتادند.
کارخانجاتی از قبیل فرش نگین مشهد، قالی سلیمان، فرش مشهد، فرش شیراز (دناژ)، فرش مازندران، فرش باستان و ستاره کویر یزد و تعدادی دیگر در گوشه و کنار کشور و با ماشین‌های مربوط به آن زمان مثل وندویل ALD۶۱ و AL۱ و TEXTIMA شروع به کار نمودند و از همین‌جا سیر تحول فرش ماشینی در بخش خصوصی و توقف یکی پس از دیگری کارخانجات بزرگ موجود تحت پوشش دستگاه‌های دولتی آغاز شد.
با انتقال تدریجی متخصصان شاغل در کارخانه‌های بزرگ به کارخانه‌های نوپا رقابت جدیدی در زمینه تولید فرش ماشینی در میان واحدهای بخش خصوصی درگرفت، ولی تحول اساسی در صنعت فرش ماشینی در کشور از سال ۶۵ شروع شد که این سیر تحول موجب ایجاد بیش از ۱۶۰۰ واحد کوچک و بزرگ تولیدکننده فرش گردید که در حال حاضر مشغول رقابتند.
فناوری و جنس الیاف فرش ماشینی
فرش‌های ماشینی با فناوری‌های مختلف، جنس‌های مختلف و با شانه و تراکم‌های متنوعی تولید می‌شوند.
یکی از متداول‌ترین فرش‌های تولید شده در ایران فرش‌هایی از جنس آکریلیک هستند.
آکریلیک به دلیل شباهت زیاد به الیاف طبیعی ( پشم) و همچنین عمر و کیفیت بالاتر نسبت به الیاف مشابه دیگر جزء فرش‌های با دوام بالا به حساب می‌آید. هر چند قیمت این نوع فرش نسبت به سایر جنس‌های متداول اندکی بیشتر است.
علاوه بر فرش‌های تولید شده با آکریلیک ۱۰۰ درصد، ترکیبات آکرلیک با سایر الیاف از جمله پشم و پلی‌استر نیز متداول است.
استفاده از پشم طبیعی نیز در تولید فرش ماشینی به دلیل قیمت بیشتر آن نسبت به الیاف مصنوعی با حجم کمتری به انجام می‌رسد.
از جمله الیاف مصنوعی دیگر که در تولید فرش ماشینی مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توان به پلی‌استر( ابریشم مصنوعی ) و پلی‌پروپلین اشاره کرد.
پلی استر علاوه بر ظاهر درخشان که سبب شباهت فرش ماشینی با فرش‌های ابریشمی می‌شود و همچنین عدم پرزدهی همانند فرش‌های آکریلیک و پشم، توسط برخی از مصرف‌کنندگان مورد توجه قرار می‌گیرد. البته دوام و عمر این نوع فرش نسبت به موارد قبل کمتر است.
شانه و تراکم فرش ماشینی
دو عامل مهم دیگر که در قالی ماشینی می‌بایست به آن توجه شود، تراکم و شانه است.
شانه در اصطلاح به تعداد گره‌های موجود در هر متر عرض فرش گفته می‌شود. برای مثال یک فرش ۱۰۰۰ شانه در ابعاد ۴×۳ متر، دارای ۳۰۰۰ گره در عرض فرش است. تعداد گره‌های عرضی فرش بر اساس شانه‌های فلزی دستگاه بافت فرش مشخص می‌شود.
تراکم نیز همانند شانه اصطلاحی است که تعداد گره‌های موجود در هر متر از طول فرش را مشخص می‌کند. معمولا تعداد گره‌های طولی از تعداد گره‌های عرضی بیشتر است.
برای مثال فرشی با تراکم ۲۰۰۰ و در ابعاد ۳×۲ متر، دارای ۶۰۰۰ گره در طول فرش است.
هر چه مقدار شانه و تراکم فرش ماشینی بیشتر باشد، ریزبافتی آن افزایش می‌یابد و در نتیجه شباهت بیشتری به فرش دستبافت پیدا می‌کند.
عمر فرش ماشینی
عمر فرش ماشینی بسته به الیاف مورد استفاده در آن و همچنین استفاده و نگهداری اصولی ممکن است تا ۳۰ سال برسد. جلوگیری از رسیدن رطوبت به فرش ماشینی و شستشوی اصولی سبب می‌شود عمر فرش افزایش چشم‌گیری داشته باشد.
طرح‌های فرش ماشيني
فرش ماشینی در گذشته بیشتر با الهام گرفتن از طرح‌های فرش دستباف که معمولاً شامل بخشهای لچک، ترنج و حاشیه هستند طراحی و بافته می‌شد.
با گذشت زمان و تغییر سلایق، همچنین به بازار آمدن فرش‌هایی از کشورهای بلژیک، ترکیه و برخی کشورهای دیگر، طراحی فرش ماشینی نیز دستخوش تغییراتی شده است.
طرح‌های مدرن فرش ماشيني شامل اشکال هندسی، اشکال هنری و شخصیت‌های کارتونی برای کودکان روز به روز در حال افزایش است.
اگر چه طرح‌های مدرن فرش ماشینی نسبت به گذشته رو به افزایش گذاشته است، با این حال طرح‌های سنتی به ویژه طرح‌های اصیل فرش دستباف هنوز هم کاربردها و مشتریان زیادی دارند.
طرح‌های اصیل ایرانی در بسیاری کشورهای جهان شناخته شده هستند. طرح‌هایی مانند افشان، کاشان، اصفهان، هریس، ماهی، نائین، چالشتر و بسیاری طرح‌های دیگر.
فرش ماشینی مدرن
علاوه بر فرش‌های ماشینی سنتی که با الگوگیری از فرش دستباف تولید می‌شوند، فرش‌های ماشینی مدرن با شکل و طرح و جنس‌های متفاوت تولید می‌شوند.
از آن جمله می‌توان فرش‌های ماشینی شاگی که الیاف آن بلند و نامنظم هستند را نام برد. این نوع فرش‌ها در طراحی دکوراسیون مدرن و در فضاهای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کیفیت فرش ماشینی
فرش ماشینی با جنس‌های مختلف و انواع مختلف برای کاربردهای مختلفی تولید می‌شوند.
چنانچه در تولید این نوع فرش‌ها از الیاف با کیفیت استفاده شود و کنترل کیفی مناسب در هنگام تولید و پردازش آن صورت پذیرد، فرش ماشینی عمر طولانی و کیفیت بالایی خواهد داشت. البته نگهداری اصولی برای حفظ و پایداری از فرش نباید فراموش شود.
قیمت فرش ماشینی
قیمت فرش ماشینی به عوامل زیادی بستگی دارد. از عوامل مهم در قیمت فرش ماشینی می توان به شانه، تراکم، جنس نخ خاب، جنس نخ پود، وزن فرش، تعداد رنگ، ماشین بافت و برند فرش اشاره کرد.
همچنین در مورد قیمت و کیفیت فرش هیچ تفاوتی بین شهرهای تولید کننده آن نیست و فرش کاشان و فرش مشهد تنها بر اساس عوامل ذکر شده می توانند خوب و یا بد باشند، اما به خاطر فناوری بالای موجود در کاشان در بحث تولید و تکمیل و بسته بندی، معمولا فرش ماشینی کاشان از فرش ماشینی مشهد به روزتر و مدرن تر می باشد.
برای اطلاع از قیمت فرش ماشینی می توانید به صفحه زیر مراجعه نمایید: