یکی از مهم ترین ویژگی ها و شاید از نظر برخی افراد مشکلات فرش های ماشینی سایه روشن انداختن فرش ماشینی با تراکم بالا است. در این مطلب میخواهیم علت سایه روشن شدن فرش ماشینی را بیان کنیم و روش هایی برای جلوگیری از این اتفاق یا کمتر دیده شدن سایه روشن بگوییم.
با ما همراه باشید تا به بررسی علت سایه روشن شدن فرش ماشینی بپردازیم. البته قبل از اینکه به این موضوع بپردازیم، کمی از تاریخچه پیدایش فرش ماشینی و مراحل بافندگی فرش ماشینی برایتان می گوییم تا بهتر علت سایه انداختن فرش را متوجه شوید.
تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در ایران
اولین فرش ماشینی که در جهان تولید شد حدود 500 سال پیش بود. اما تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در ایران در دهه 50 شمسی آغاز برمی گردد.
اولین فرش هایی که در دهه 50 در ایران بافته شد با ماشین های مخمل بافی ژاکارد و با استفاده از الیاف مصنوعی به بازار فرش عرضه شد. این فرش ها پرز های نسبتا کوتاهی داشتند و براق بودند، همچنین فرش ها از نظر وزنی، وزن بسیار سبکی داشتند.
در آن زمان ماشین هایی که برای تولید فرش ماشینی مورد استفاده قرار می گیرفت ماشین های وندویل ald61 و al1 و نیز ماشین textima بودکه با توجه به کمبود امکانات و تکنولوژی، در حد خود بی نظیر بود.
با پیشرفت تکنولوژی و گذشت زمان، فرش های ماشینی در مدل های مختلف همچون فرش فانتزی، فرش های نقش برجسته، فرش کودکانه، فرش های مدرن و… تولید و روانه بازار داخلی و خارجی نیز شدند.
علت استقبال از این فرش ها هم قیمت مناسب آن است و هم کیفیت و شباهت بسیار آن ها به فرش های دستباف است که خرید فرش ماشینی نسبت به فرش دستباف مقرون به صرفه تر است.
مراحل تولید و بافت فرش
در گذشته هنگامی که فرش ماشینی بافته می شد بلافاصله برای خرید به بازار فرستاده می شد. بدین صورت بافت فرش و تولید آن تنها دو مرحله داشت : ریسندگی و بافندگی. با پیشرفت تکنولوژی در زمینه بافندگی فرش یک مرحله دیگر نیز اضافه شد که مرحله تکمیل نام داشت. بنابراین امروزه مراحل تولید فرش را می توان سه مرحله نامید : ریسندگی بافندگی و تکمیل فرش یا پردازش فرش. در ادامه هر کدام را به طور مختصر شرح می دهیم.
ریسندگی یا آماده کردن نخ ها
ریسندگی اولین مرحله ای است که در تولید و بافت فرش قرار می گیرد. قبل از اینکه فرش بافته شود باید الیاف و نخ‌هایی که در تولید فرش به کار می روند را آماده سازی کرد. به این عمل ریسندگی گفته می شود. به طور کلی در بافت فرش سه نخ مورد استفاده قرار می گیرند : نخ خاب، نخ تار و نخ پود.
حدود 90 درصد الیاف فرش را الیاف خاب و 10 درصد باقی مانده را تار و پود تشکیل می دهد. الیاف ها زمانی که وارد کارخانه های ریسندگی می شوند به صورت رشته رشته و پیچیده نشده هستند و برای اینکه در فرش مورد استفاده قرار بگیرند باید یکسری تغییراتی روی آن ها صورت بگیرد.
الیاف خام را درون ظرفی که شبیه به قیف است می ریزند بعد به آن ها روغن می زنند. این رشته های نخ توسط ماشین حلاجی مانند طناب های بلند ریسیده می شود که فیتیله نام دارد. پس از اینکه کل رشته ها به صورت فیتیله ش، فیتیله ها را کشیده و فشرده می کنند تا به شکل نخ در بیاید. سپس دور قرقره می پیچند. پس از اتمام این مراحل کل نخ ها را در دمای بسیار بالا بین 132 تا 138 قرار می دهند.
علت حرارت دادن نخ ها و الیاف ها در ریسندگی چیست ؟
علت اینکه نخ ها را در دمای بسیار بالا قرار می دهند این است که نخ ها بتوانند شکل پیچیده خودشان را حفظ کنند. پس از اینکه نخ ها سرد شدند آن ها را به دور لوله ای می پیچانند و به دستگاه بافندگی منتقل می کنند.
معمولاً جنس نخ‌های تار و پود پنبه یا پلی استر است اما نخی که به عنوان نخ خاب استفاده می شود همان نخی است که در سطح فرش قرار دارد و قابل لمس و مشاهده کردن است. این نخ جنس های متفاوتی داشته از جمله پلی استر، اکریلیک، ویسکوز، پلی پروپیلن و حتی ترکیبی از آن ها نیز می تواند باشد. هر کدام از نخ‌هایی که نام برده شد ویژگی های مخصوص خود را دارد و در نتیجه بر کیفیت فرش ماشینی و قیمت فرش نیز اثر بسیاری دارد.
رنگ کردن نخ‌های ریسیده شده
قبل از اینکه بخواهیم نخ‌هایی که در مراحل قبل تولید و ریسیده شده را در فرش به کار ببریم باید ابتدا آن را رنگ کرد. رنگ کردن نخ‌های فرش ماشینی نیز روش های مختلفی دارد که در ادامه توضیح مختری راجب آن می دهیم..
یکی از روش هایی که برای رنگ کردن الیاف به کار می رود این است که حدود 200 تا 450 کیلو گرم از الیاف را در خمره ای که تحت فشار هوا وجود دارد قرار می دهند تا بدین صورت رنگ مورد نظر روی آن پخش شود.
در روش سوم رنگ داغ که تحت فشار نیز هست به نخ ها وارد می شود.
روش چهارم رنگ کردن نخ ها با استفاده از غلطک های چاپ رنگ پرس می شوند و اینطور با رنگ آمیخته می شوند.
در پنجمین روش رنگ آمیزی نخ ها، نخ ها به شکل خاصی بافته شده و قبل از باز شدن با رنگ ها آمیخته می شوند.
همه الیاف ها و نخ ها در هر حالتی که به رنگ آمیخته شوند، تحت بخار قرار گرفته سپس شست و شو و خشک خواهد شد.
بافندگی
بعد از ریسندگی و رنگ کردن الیاف، نوبت به مرحله بافندگی است. نخ‌های آماده شده برای مرحله بافندگی در قسمتی از ماشین‌آلات بافندگی قرار می گیرند.
هنگامی که کار بافندگی نخ ها شروع می شود، نخ ها طی برنامه ای که به دستگاه از قبل داده شده، وارد دستگاه می شوند.
طی عملیاتی که روی نخ ها توسط ماشین‌آلات بافندگی داده شده نخ ها تبدیل به فرش می شوند. هر ماشین بافندگی فرش این قابلیت را دارد که روزانه چند صد متر مربع فرش ماشینی تولید کند.
رنگ کردن فرش ماشینی آماده شده و یا رنگ آمیزی یکپارچه فرش
اگر که نخ ها را از قبل رنگ آمیزی نکرده باشند می توان بعد از اینکه فرش بافته شد آن را رنگ امیزی کرد. در این روش چند ردیف از فرش های ماشینی را به هم متصل کرده و از این طریق به یک تخته فرش بلند تبدیل می شود.
پس از آن تخته فرش را زیر لوله هایی قرار می دهند. این لوله ها رنگ ها را روی فرش پخش می کنند.
پس از اینکه رنگ آمیزی فرش ها تمام شد برای اینکه این رنگ ها از بین نروند، آن را تحت بخار قرار می دهند. در نهایت فرش را خشک کرده و به صورت لوله ای در می آورند.
تکمیل فرش
آخرین مرحله تولید و بافت فرش ماشینی که حساس ترین مراحل بافت فرش ماشینی می باشد، مرحله تکمیل فرش، روگیری و پرداخت فرش می باشد.
این مرحله نیازمند افراد متخصص که مهارت بسیار بالایی دارند است. زیرا اگر کوچکترین بی دقتی در این مرحله صورت گیرد فرش دچار اسیب شده و همه زحمت ها و کارهایی که در مراحل قبل صورت گرفته از بین خواهد رفت. مرحله تکمیل خود شامل چندین مرحله به شرح زیر است :
مرحله چسب پشت فرش یا آهار
این مرحله برای افزایش مقاومت فرش در باربر پارگی و کاهش نیروی فرسایشی و همچنین خواباندن پرز های سطحی انجام می شود. ماشین آهار پشت فرش را چسب می زند و آن را کاملا خشک می کند. خک کردن فرش ماشینی در این مرحله اهمیت بسیاری دارد زیرا باید به گونه ای انجام شود تا الیاف فرش آسیبی نبینند و ابعاد فرش نیز تغییر نکنند.
آهار نیز در دو نوع طبیعی و مصنوعی وجود دارد. آهار طبیعی شامل مشتقات سلولزی، نشاسته و مشتقات نشاسته است و آهار مصنوعی نیز شامل مالئیک اسید، انواع پلی اکریلات، انواع پلی وینیل الکل ها و انواع کوپلیمر استایرن می باشد. ترکیبات اصلی چسب های آهاری که برای فرش ماشینی به کار می رود عبارتند از نشاسته، رزین پلی وینیل استات، آنتی باکتریال، پلی وینیل الکل و پلاستو سایزر.
مرحله پرداخت سطح فرش یا شیرینگ
در این مرحله پرزهای اضافی که در سطح فرش وجود دارد به طور کامل گرفته می شود تا سطح فرش صاف و یکدست نشان داده شود.
مرحله برش فرش به اندازه های کوچکتر
این مرحله زمانی صورت می گیرد که اندازه های مختلف از یک فرش در کنار همدیگر بافته شده و همگی با هم از دستگاه خارج شوند.
مرحله بافت ریشه و لبه دوزی یا زیگزال
بافت ریشه باعث استحکام ریشه ها می شود و از طرفی از پارگی فرش و از هم پاشیده شدن آن جلوگیری می کند.
مرحله کنترل کیفیت
کنترل کیفیت فرش به دو دلیل انجام می شود :
اول اینکه عیب های فرش قبل از اینکه فرش تکمیل شود قابل مشاهده نیست.
دوم اینکه در آهار و تکمیل ممکن است به علت عملکرد نامناسب فرش دچار اسیب شود لذا پس از انجام این مراحل بخش کنترل کیفیت را قرار داده اند تا هر گونه مشکلی که در فرش وجود دارد بررسی شود.
مرحله بسته بندی فرش
مرحله بسته بندی که آخرین مرحله در پرداخت فرش می باشد فرش ها را به صورت لول بسته بندی می کنند. لول کردن فرش و نگهداری آن داخل روکش نایلونی باعث می شود تا اینکه فرش در زمان جا به جایی و قرار گرفتن داخل انبار آسیبی نبیند.
مرحله تکمیل فرش به دو صورت دستی و ماشینی صورت میگیرد. اغلب فرش های دستباف با استفاده از روش دستی پرداخت می شوند. در روش دستی استاد کار از طریق قیچی های بلند مخصوص، ماشین تراش برقی و تیغ، کلیه عملیات مربوط به تکمیل فرش را انجام می دهند.
روش تکمیل فرش به صورت دستی بدین صورت است که استاد کار ابتدا الیاف و پرز های بلند را از فرش جدا کرده سپس با حرکت دادن دایره ای وار ماشین تراش روی فرش، پرز ها را و الیاف را از روی فرش جمع می کنند.
تکمیل فرش با ماشین‌آلات
در فرش های ماشینی نمی توان به صورت دستی مراحل تکمیل فرش را انجام داد، به همین علت با استفاده از ماشین‌آلاتی که برای این منظور ایجاد شده اند این مراحل انجام می شود. ماشین‌آلاتی که وظیفه تکمیل را بر عهده دارند در قسمت جلو یک تیغی تیز و یک شانه و یک کیسه در قسمت پشت آن وجود دارد که مخصوص جمع آوری پرز ها می باشد.
فرش هایی که به صورت برجسته هستند در زمان خروج از دستگاه بافت همانند سایر فرش ها سطح صافی دارند. در مرحله تکمیل این فرش ها را در دمای بالا قرار می دهند تا الیافی که در زمینه فرش استفاده شده زوب شوند تا از این طریق برجستگی هایی در سطح فرش به وجود بیاورند.
استفاده از قیچی های مخصوص برای تکمیل فرش
برای ایجاد برجستگی برای فرش های دستباف از قیچی های مخصوصی استفاده می شود. با کوتاه کردن برخی از قسمت ها فرورفتگی ها و برجستگی هایی روی فرش نمایان می شود. لذا می توان گفت که هر فرشی قابلیت برجسته شدن را دارد. برای برجسته کردن فرش به روش ماشینی، الیاف مخصوصی وجود دارد و با حرارت این برجستگی ها و فرورفتگی ها نمایان می شود.
ما تا اینجا با کلیه مراحل تولید و بافندگی فرش ماشینی آشنا شدیم. حالا با توجه به مواردی که ذکر شد می توانی به سوال اصلی یعنی علت سایه روشن شدن فرش ماشینی پاسخ دهیم.
دلایل سایه روشن شدن فرش
هنگامی که فرش حال سایه روشن دارد یا به عبارت دیگر فرش دوخاب شده است، این حالت به این خاطر است که فرش در هر کدام از مراحل بافندگی و یا تکمیل در حالتی قرار گرفته که خاب قسمتی از آن روی قسمتی دیگر قرار گرفته به همین خاطر باعث می شود تا فرش درهم و برهم بشود. این اتفاق موجب وارد شدن فشار به نخ شده و در نتیجه فرش حالت سایه روشن انداختن دارد.
بنابر این می توان گفت که سایه انداختن فرش ماشینی مشکل یا حاصل خرابی دستگاه ها نیست.
نکته آخر
بهترین راه برای جلوگیری از سایه روشن انداختن فرش این است که تا جایی که امکان دارد از قرار گرفتن فرش در حالتی که سبب می شود خاب فرش ماشینی روی قسمت دیگری بیفتد جلوگیری کرد. این کار انجام آن ممکن نیست مگر اینکه همه مراحل بافت و تولید و تکمیل به درستی رعایت شود.