انواع بافت فرش

امروزه با توجه به پیشرفت های انجام شده در ماشین های فرش بافی جدید و نیاز به تولید انواع فرش ماشینی جهت تامین سلایق متنوع مشتریان، به انواع بافت های جدید احتیاج می باشد. از این رو، در ادامه مطالب به انواع طرح بافت ها پرداخته می شود.

 بافت تک پودی (۱/۱V or Single Shot Weave)

در این نوع طرح بافت،به ازای هر پودی که داخل فرش قرار می گیرد،یک ردیف نخ خاب به خاب فرش افزوده می شود. شکل (۴-۳۸) ساختار بافت زمینه تک پودی را نشان می دهد. همان طوری که در این شکل نمایان است، تمامی پودهای بافته شده در فرش، چه پودهای درونی و چه پودهای بیرونی،همگی دارای ریشه خاب هستند. این بافت از مهم ترین و معروف ترین بافت های زمینه فرش می باشد و به دلیل فشردگی ساختار فرش در جهت طولی (تاری)،برای بافت فرش های با کیفیت و تراکم بالا مناسب می باشد. در این نوع بافت، نخ های خاب مرده می توانند به یکی از دو صورت زیر در داخل ساختار فرش قرار گیرند:

۱-«نخ خاب مرده شناور»^[۱] مطابق شکل (۴-۳۸ الف).در این حالت نخ های خاب مرده به صورت شناور در زیر لایه زمینه فرش زیر رها هستند تا د رنقاط بعدی فرش مجدداً وارد بافت شوند.

۲-«نخ خاب مرده درگیر»^[۲] مطابق شکل (۴-۳۸ ب). در این حالت نخ های خاب مرده به صورت صاف بین نخ های پود تویی و بیرونی جای می گیرند. در چنین وضعیتی ، حرکت نخ های خاب مرده درگیر شبیه به حرکت نخ های چله سفت باف فرش می باشد.

لازم به ذکر است که در بافتن فرش های تک پودی می توان از ترکیبی از خاب های مرده شناور و درگیر نیز استفاده کرد.

[۱] Float Dead Pile

[۲] Incorporated Dead Pile

-ساختار بافت تک پودی

(الف) خاب مرده شناور              (ب) خاب مرده درگیر

با اندکی تغییرات در ساختار بافت تک پودی می توان بافت های جانبی را ایجاد کرد که هر یک ویژگی های خاصی نیست به بافت تک پودی متداول دارند.بافت های تک پودی جانبی عبارتنداز:

الف-بافت تک پودی با «گره جفتی»(Double Knot):

ساختار این نوع بافت، در شکل (۴-۳۹)آمده است. در واقع، در این بافت به جای یک نخ خاب، دو نخ خاب به دور یک نخ پود می پیچد.از این تکنیک (گره جفتی) می توان برای افزایش تراکم فرش تا دو برابر استفاده نمود که البته می تواند منجر به ایجاد «حلقه»^[۱] نخ خاب در پشت فرش گردد.

[۱] Loop

ساختار بافت تک پودی با گره جفتی

ب-بافت تک پودی با «خاب ترکیبی»(Mix Pile):

یک نوع دیگر از بافت تک پودی است که ساختار آن در شکل (۴-۴۰)آمده است. از تکنیک  خاب ترکیبی برای ترکیب دو رنگ در یک نقطه خاب می توان بهره برد که در مقایسه با استفاده از دو رنگ در طرح فرش، نمای بهتری داشته،در عین حال باعث می شود تا پشت فرش های رو و زیر رنگ یکسانی نداشته باشند.

ساختار بافت تک پودی با خاب ترکیبی

ج-بافت تک پودی با پود داخلی اضافی:

یکی از نقاط ضعف بافت های تک پودی،ضعیف و شل بودن ریشه خاب موجود روی پود تویی است. این ضعف  به این دلیل به وجود می آید که آهار، آن چنان نفوذی به داخل برزنت فرش ندارد که بتواند ریشه های خاب تویی را نیز به پود ها محکم کند. برای برطرف کردن این مشکل،از قرار دادن یک پود اضافی در قسمت تویی فرش استفاده می کنند. ساختار این بافت در شکل (۴-۴۱)آمده است. همان طوری که از این شکل نمایان است، ساختار اصلاح شده، ترکیبی از بافت های تک پودی و دو پودی است که در ادامه به آن پرداخته می شود. لازم به ذکر است که برای اجرای چنین بافتی روی ماشین بافندگی، طرح بافت زمینه خاصی نیز باید استفاده شود.

ساختار بافت تک پودی با پود اضافی

بافت دو پودی (۱/۲V or Two Shot Weave)

شکل (۴-۴۲)ساختار بافت دوپودی را نشان می دهد.همان طوری که در این شکل نمایان است، در این نوع بافت به ازای هر دو پودی که داخل بافت فرش قرار می گیرد، یک ردیف نخ خاب به خاب فرش افزوده می شود. در واقع،تمامی نخ های پود دارای ریشه خاب نیستند، بلکه نخ های پود به صورت یک در میان دارای ریشه خاب می باشند (پودهای بیرونی دارای ریشه خاب و پود های تویی فاقد ریشه خاب هستند).با توجه به همین مطلب، نخ های پود فاقد ریشه، بین دو ردیف متوالی نخخ اب فرش فاصله ایجاد می کنند که همین امر سبب می شود تا تراکم خاب این نوع از فرش ها نف تراکم خاب فرش های تک پودی  باشد.پس می توان گفت که این نوع بافت زمینه برای فرش های با تراکم پایین و متوسط مناسب می باشد.

ساختار بافت دو پودی

در این نوع بافت،خاب مرده می تواند به سه حالت قرار گیرد:

الف-نخ های خاب مرده به صورت مستقیم مابین دو ردیف نخ های پود تویی و بیرونی و به صورت درگیر قرار می گیرند (شکل ۴-۴۳). این نوع بافت دو پودی برای فرش های با تراکم خاب پایین استفاده می شود.

ساختار بافت دو پودی با خاب مرد درگیر

ب-نخ های خاب مرده به صورت درگیر مابین نخ های پود تویی و بیرونی قرار گرفته لیکن به ازای هر چند پود، یکی از نخ های خاب مرده از روی یکی از پوذدهای تویی «پرش»^[۱] می کند (شکل ۴-۴۴).این پرش باعث می شود تا نخ خاب مرده در آن نقطه، به برزنت فرش دوخته شود و از  به هم پیچیدن نخ های خاب با تاب بالا به دور یکدیگر جلوگیری شود. این نوع بافت برای فرش های با تراکم خاب متوسط و پایین به کار می رود.

[۱] Jump

ساختار بافت دو پودی با پرش خاب مرده درگیر

ج-در این حالت ، نخ های خاب مرده به صورت شناور و صاف در بالای نخ های پود تویی قرار می گیرند، لیکن به ازای هر چند نخ پود یکی از نخ های خاب به زیر پود تویی رفته و  مجدداً به موقعیت خود بر می گردد (شکل ۴-۴۵). این عمل برای جلوگیری از خارج شدن نخ های خاب شناور از لابه لای خاب فرش انجام می شود. این نوع بلفت دوپودی برای تراکم های بالای خاب فرش و نیز تراکم بالای پودی ان مناسب می باشد.

ساختار بافت دو پودی با خاب مرده شناور

شبیه به بافت تک پودی، در بافت های دو پودی نیز بافت های جانبی وجود دارد که عبارتند از:

-بافت دو پودی با «گره جفتی کلاسیک»^[۱]:

ساختار این نوع بافت در شکل (۴-۴۶) آمده است. روش جفتی بافتن در این جا،شبیه به بافت های تک با گره جفتی است که باعث ایجاد «حلقه»^[۲] در پشت فرش می شود.

[۱] Classic Double Knot

[۲] Loop

ساختار بافت دو پودی با گره جفتی کلاسیک

-بافت دوپودی با گره جفتی شبه تک پودی:

نحوه قرارگیری نخ های خاب در این نوع بافت در شکل (۴-۴۷)آمده است. بافتن این نوع بافت نسبت به بافت دو پودی با گره جفتی کلاسیک آسان تر است. با استفاده از این بافت می توان فرش های دو پودی تراکم بالا تولید کرد ضمن این که مصرف نخ خاب (رنگ) نیز در این نوع بافت کمتر است.

ساختار بافت دو پودی با گره جفتی شبه تک پودی

-بافت دوپودی با خاب سه گانه (Triple Pile):

شکل های (۴-۴۸) و (۴-۴۹)دو نوع بافت دوپودی را نشان می دهند که در ساختار هر یک از انها هم زمان سه نخ خاب در یک سیکل کامل بافت ایجاد شده است. در ساختار نشان داده شده در شکل (۴-۴۸)، از همان روش بافت گره جفتی کلاسیک استفاده شده است.با توجه به نحوه بافت نخ های خاب و ایجاد گره جفتی روی نخ های پود بیرونی، اغلب در پشت فرش بافته شده با این نوع بافت، حلقه مشاهده می شود. شکل (۴-۴۹)نوع دیگری از ساختار بافت دوپودی با خاب سه گانه را نشان  می دهد که در اثر استفاده از گره جفتی روی نخ های پود تویی به وجود آمده، ساده تر از ساختار قبلی می باشد.در ایجاد چنین بافتی نخ کمتری مصرف شده، با ان می توان فرش های با تراکم بالا تولید کرد. به طور کلی بافتن هر نوع ترکیبی از بافت های معمولی، گره جفتی و خاب سه گانه با خاب مرده شناور و یا درگیر در ماشین های بافندگی امروزی امکان پذیر می باشد.

در این جا ذکر این نکته ضروری است که شکل هر دو نوع ساختار بافت دو پودی با خاب سه گانه نشان می دهد که فشردگی نخ های خاب در راستای طولی فرش بسیار بالا می باشد. بنابراین،استفاده از این بافت در ماشین های بافندگی فرش، فشار بسیار بالایی به شفت اصلی ماشین ، دفتین،شانه،تیغ برش و … وارد می کند که می تواند سبب صدمه دیدن ماشین گردد.

ساختار بافت دو پودی با خاب سه گانه ایجاد شده به کمک تکنیک گره جفتی کلاسیک

ساختار بافت دو پودی با خاب سه گانه

-بافت دوپودی تراکم بالا

با استفاده از بافت های زمینه متنوع و مختلف، ترکیب آنها با یکدیگر و هم چنین با بهره گیری از دابی، می توان تراکم فرش های دوپودی را بالا برد. در این تکنیک از پود تویی کمتر استفاده می شود. شکل (۴-۵۰)یک نوع از این بافت ها را نشان می دهد که به دلیل ایجاد گره جفتی در پشت فرش حلقه مشاهده می وشد. شکل (۴-۵۱) نمونه ای دیگر از این نوع بافت های دوپودی تراکم بالا را نشان می دهد که هر نقطه از قشه در پشت فرش دوبار تکرار می شود که این سبب پایین امدن وضوح نقشه در روی فرش می شود. به طور کلی در این نوع بافت های دوپودی تراکم بالا،به دلیل حذف تعدادی از نخ های پود، باید هماهنگی مناسبی بین نوع بافت زمینه و نوع بافت خاب فرش وجود داشته باشد.

ساختار بافت دو پودی با تراکم بالا (وجود حلقه در پشت فرش)

ساختار بافت دو پودی با تراکم بالا (کاهش وضوح نقشه فرش)

بافت سه پودی (۳-Shot Weave)

در این نوع بافت، به ازای هر سه پودی که داخل بافت فرش قرار می گیرد، یک ردیف نخ خاب به خاب فرش افزوده می ش.د. در واقع ، یک پود دارای ریشه خاب است و دو پود بعدی فاقد ریشه خاب هستند. بافت سه پودی برای فرش های با کیفیت بالا استفاده می شوند و پشت فرش تمیزتر و ظریف تر است. این بافت با دارا بودن ساختمانی محکم و نقشه ای ظریف که در آن خاب مرده نامرئی است و فاقد هرگونه اختلاط  یا جا به جایی در نقشه می باشد، بهترین نمونه مشابه فرش دستباف است. شکل (۴-۵۲)ساختار فرش سه پودی را نشان می دهد.

ساختار بافت سه پودی

خاب مرده در فرش های سه پودی به یکی از حالت های زیر قرار می گیرد:

۱-خاب مرده می تواند به صورت درگیر در داخل ساختار بافت سه پودی قرار گیرد. در این صورت نخ های خاب مرده مابین نخ های پود تویی و بیرونی گیر می افتد .شکل (۴-۵۳) نمونه ای از این نوع بافت سه پودی را نشان می دهد.

ساختار بافت سه پودی با خاب مرده درگیر

۲-خاب مرده به صورت درگیر و با پرش از روی پود تویی، در داخل ساختار بافت سه پودی قرار می گیرد. پرش های نخ خاب مرده به منظور جلوگیری از به هم پیچیدن نخ های خاب با تاب بالا انجام می شود. شکل (۴-۵۴)نمونه ای از این نوع بافت را نشان می دهد.

ساختار بافت سه پودی با پرش خاب مرده درگیر از روی پود تویی

۳-خاب مرده به صورت شناور مابین نخ های خاب فرش سه پودی قرار می گیرد شکل (۴-۵۵) نمونه ای از این نوع بافتها را نشان می دهد که می توانند فرش های سه پودی با تراکم پودی بالا را ایجاد کنند.

ساختار بافت سه پودی با خاب مرده شناور مابین نخ های خاب

در بافت های سه پودی، همچون دسته بافت های دیگر (تک پودی و دو پودی)، بافت های جانبی وجود دارد که عبارتنداز:

الف-بافت سه پودی با گره جفتی نوع اول:

شکل (۴-۵۶) ساختار فرش سه پودی با گره جفتی نوع اول را نشان می دهد.این ساختار بافت سه پودی می تواند در پشت فرش، حلقه ایجاد کند.

ساختار بافت سه پودی با گره جفتی نوع اول

ب-بافت سه پودی با گره جفتی نوع دوم:

آن چنان که در شکل (۴-۵۷)مشاهده می شود، در این نوع از بافت سه پودی، نخ خاب با عبور از زیر پود های میانی و تویی به صورت گره جفتی در می آید.

ساختار بافت سه پودی با گره جفتی نوع دوم

بافت هایی که تاکنون به آنها پرداخته شد (تک پودی، دو پودی و سه پودی)، طرح بافت های متداول فرش ماشینی بوده،عمده فرش های تولیدی دارای چنین بافت هایی می باشند. بدیهی است با بهره گیری از خلاقیت و نوآوری می توان تغییرات زیادی در ساختار بافت های کلاسیک ایجاد نموده، طرح بافت های جدیدی ابداع کرد و یا از ترکیب ساختارها به بافت های جدید دست یافت. در ادامه،به تعدادی از بافت های غیرمتداول و یا خاص پرداخته می شود.

بافت تخت (Flat)

«بافت تخت»[۱] نوعی بافت دو پودی است که طی آن تعدادی نخ رنگی مانند نخ های چله عمل کرده در اثر بافت با نخ های پود، بخشی از برزنت فرش را تشکیل می دهند. بنابراین در قسمت هایی از فرش که این نوع بافت وجود دارد، برزنت فرش به صورت پارچه ای رنگی از روی فرش نمایان است. این بافت عموماً در ترکیب با خاب معمولی فرش، به منظور ایجاد طرح های متنوع و فانتزی به کار می رود و سبب به وجود آمدن فرش با سطح ناهموار یا به اصطلاح «برجسته» می شود. به عبارت دیگر، ظاهر این فرش به صورت ترکیبی از برزنت طرح دار و خاب بریده می باشد که تصویر نمونه ای از آن در شکل (۴-۵۸) آمده است.

یکی دیگر از کاربردهای بافت تخت، نوشتن متن یا خلق شکل های خاص گرافیکی یا تبلیغاتی و یا حتی لوگوی شرکت تولید کننده در برزنت فرش می باشد به گونه ای که در پشت فرش به راحتی قابل رؤیت خواهد بود (شکل ۴-۵۹).

شکل (۴-۶۰)نمونه ای از ساختار بافت تخت در ترکیب با خاب بریده را نشان می دهد. همان طوری که پیداست ، برای بافتن چنین فرش هایی دو دسته نخ رنگی لازم است: یک دسته نخ رنگی برای «گره ها یا ریشه های خاب»[۲] و دسته دیگر برای «بافت تخت»[۳]. ضخامت نخ مربوط به بافت تخت، باید سه تا پنج برابر ضخامت نخ خاب معمولی باشد تا بتواند فضاهای خالی بین تار و پود را کاملاً بپوشاند،در غیر این صورت فضاهای خالی بین تار و پود نه تنها باعث نازیبایی ظاهری پشت فرش شده، بلکه باعث انتقال خاک و آلودگی های زیر فرش به روی آن به هنگام استفاده توسط مصرف کننده خواهد شد.

امروزه، استفاده از نخ های ضخیم «فریز»[۴] در این نوع بافت بسیار متداول می باشد. با توجه به استفاده از نخ های چندلای ضخیم و فضای زیادی که این نوع نخ ها در برزنت فرش اشغال می کنند، بافتن فرش های تراکم بالا با این نوع بافت، امکان پذیر نیست.

[۱] Flat waeve

[۲] Knot

[۳] Flat

[۴] Frieze

تصویر نمونه ای از فرش ترکیبی خاب بریده و بافت تخت

تصویر نمونه ای از فرش ترکیبی خاب بریده و بافت تخت با متن تبلیغاتی در برزنت

ساختار فرش ترکیبی خاب معمولی وبافت تخت

لازم به ذکر است که، اگر چه در تولید فرش های ترکیبی بافت تخت و خاب بریده ، استفاده از خاب جفتی امکان پذیر است،اما به دلیل فشردگی ذاتی ناشی از نخ های ضخیم در بافت تخت، به کار بردن تکنیک خاب سه گانه غیرممکن است. نکته مهم دیگر در خصوص بافت تخت آن است که استفاده از نخ های خاب مرده شناور در این بافت،امکان پذیر نیست چون نه تنها به راحتی قابل مشاهده خواهد  بود، بلکه در معرض سایش شدید ناشی از راه رفتن روی فرش و در نتیجه پارگی بسیار سریع خواهد بود. البته همان طوری که در شکل (۴-۵۹)نمایان است، نخ های بافت تخت در نقاطی که به آنها نیازی نیست و بافت نمی روند، به صورت نخ خاب مرده درگیر در لابه لای نخ های پود قرار می گیرند و به واسطه نخ های خاب استتار می شوند به گونه ای که در روی فرش کاملاً  مخفی بوده و دیده نمی شوند.

بافت «سیسال»[۱]

فرش بافته شده با استفاده از بافت سیسال، نوعی فرش بون خاب می باشد. ساختار این بافت بسیار ساده بوده، به نظر می رسد سازندگان ماشین های بافندگی فرش با الگوبرداری از ساختار بافت «گلیم»[۲] ایرانی،بافت سیسال را ایجاد و پیشنهاد داده اند. در این نوع بافت، نخ های رنگی که در بافت های دیگر برای ایجاد خاب فرش به کار می روند، با نخ های پود ترکیب شده، برزنت بسیار ضخیم طرح دار را به وجود می آورند که به فرش بافت سیسال یا در ایران به گلیم ماشینی معروف است. شکل های (۴-۶۱) تا (۴-۶۳)سه نوع ساختار بافت را برای بافت سیسال نشان می دهند. در شکل (۴-۶۱)، پود زیری قابل مشاهده است.در شکل (۴-۶۲) پود زیری مخفی بوده از روی گلیم قابل رؤیت نیست. در شکل (۴-۶۳)،ساختار مشابه بافت قبلی است با این تفاوت که با اعمال تغییرات اندک در آن،برجستگی بهتری  در حلقه های خاب مشاهده می شود.

[۱] Sisal

[۲] Kilim

ساختار بافت سیسال با پود زیری قابل مشاهده

ساختار بافت سیسال با پود زیری مخفی

ساختار بافت سیسال با پود زیری مخفی و برجستگی بیشتر حلقه های خاب

در بافت سیسال،نخ های خاب رنگی باید ضخامت زیادی بین سه تا پنج برابر نخ های خاب معمولی داشته باشند (دلایل ضخیم بودن این نخ ها، قبلاً در قسمت مربوط به بافت تخت اشاره شده است). در این نوع بافت،به دلیل ضخامت بالای نخ های خاب رنگی، نمی توان فرش هایی با تراکم بالا بافت. ضمناً به همین دلیل،امکان بافت نقشه هایی با طرح های ظریف وجود ندارد.

گلیم ماشینی با ساختار بافت بسیار ساده، تراکم پایین، سرعت بالای تولید،وزن در متر مربع کمتر و نیز استفاده از نخ های خاب ارزان قیمتی مانند نخ فیلامنت پلی پروپیلن، دارای قیمت بسیار پایین تری در مقایسه با فرش های خاب دار می باشد. گلیم در ابعاد و اندازه های مختلف، شکل های هندسی متفاوت (مستطیل،مربع،دایره،شش ضلعی و …)و یا به صورت رول در عرض های مختلف بافته شده و به بازار عرضه می شود. از این رو،تنوع طرح، شکل هندسی،اندازه و به طور کلی نوآوری در تولید گلیم ماشینی نقشی اساسی در فروش آن ایفا می کند. نقشه ها و طرح هایی که در بافت گلیم استفاده می شود، اغلب مبتنی براشکال هندسی شکسته و نقوش گلیم های سنتی ایران می باشد. شکل (۴-۶۴)، تصاویری از چند نمونه گلیم ماشینی در طرح های مختلف را نشان می دهد.

نمونه هایی از گلیم ماشینی (بافته شده با بافت سیسال)

بافت «شگی»[۱]

فرش شگی یکی از فرش های مدرن از خانواده فرش های خاب بریده می باشد. سطح این فرش را نخ های خاب بسیار بلند تشکیل می دهد که طول آنها بین ۲۰ تا ۳۰ میلی متر است. به همین دلیل نخ های خاب فرش شگی نمی توانند به صرت کاملاً عمود بر برزنت قرار بگیرند و به صورت درهم و برهم، سطحی پر از نخ های شل، رها و روی هم ریخته برای فرش ایجاد می کنند. این حالت قرارگیری نخ های خاب،سبب می شود تا سطح فرش شگی بسیار حجیم تر و نرم تر از فرش های معمولی باشد. شکل (۴-۶۵)تویر چند نمونه فرش شگی را نشان می دهد.

به دلیل روی هم ریختگی نخ های خاب، نقشه یا طرح در این نوع از فرش ها دارای وضوح زیاد نیست و به همین دلیل تعداد رنگ نخ های خاب در فرش های شگی بسیار کم و محدود می باشد (۴ تا ۵ رنگ).طرح های فرش شگی عموماً بسیار ساده و فانتزی است. فرش شگی معمولاً به عنوان فرش تزئینی در اتاق خواب، اتاق کودک،گاه آشپزخانه و در مواردی برای تزئین فضای بین مبل ها در پذیرایی استفاده می شود. در تولید فرش های شگی عموماً از نخ های خاب پلی پروپیلن فریز چندلااستفاده می شود که ظاهر آنها پیچ و تاب دار است. استفاده از انواع نخ های خاب فانتزی با جلوه ها یا افکت های جدید و مدرن مانند نخ های زری، نقره ای،چندرنگ، گره دار و … نیز در بافت فرش های شگی بسیار متداول می باشد.

[۱] Shaggy

تصویر چند نمونه فرش شگی

برای بافتن فرش شگی با ارتفاع خاب بین ۲۰ تا ۳۰ میلی متر (و حتی بیشتر)، از دستگاه های معمولی بافندگی فرش خاب بریده استفاده می شود که مجهز به وسیله ای مخصوص می گردد. ضمناً لانست بافت فرش های شگی دارای ارتفاعی بین ۵۰  تا ۶۰ میلی متر است. با استفاده از لانست های بلندتر و تنظیم دهنه کار ماشین، امکان بافت فرش شگی با ارتفاع خاب تا ۶۰ میلی متر نیز وجود دارد. تصویر نمونه ای از سطح مقطع عرضی فرش شگی در شکل (۴-۶۶)آمده است. برای بافت فش های شگی، نیاز به ساختار بافت مخصوصی است که در شکل (۴-۶۷) به صورت شماتیک نشان داده شده است.

تصویر مقطع برش خورده فرش شگی

ساختار بافت شگی با بافت خاب VوW

بافت خاب حلقه (Loop-Pile)

«فرش های خاب حلقه»[۱]، دارای سطح و ظاهری کاملاً متفاوت از فرش های متداول خاب بریده می باشند. سطح این فرش ها پوشیده از نخ های خابی است که به صورت حلقه درآمده اند. شکل (۴-۶۸) تصویر نمونه ای از این فرش ها را نشان می دهد. به طور کلی از بافت خاب حلقه کمتر از بافت های متداول خاب بریده در تولید فرش استفاده می شود. ساختار بافت فرش خاب حلقه در شکل (۴-۶۹) آمده است. همان طوری که از شکل نمایان است، برای تشکیل حلقه ها،از «سیم ها»[۲] به عنوان «پودهای کمکی»[۳] یا «پودهای مجازی»[۴] استفاده می شود. این دسته از پودها وظیفه نگه داشتن نخ خاب در ارتفاع معین و در نتیجه تشکیل حلقه ها را به عهده دارند. از طرفی لانست ها نیز باید سیم ها (پودهای کمکی) را در همان ارتفاع نگه دارند. در وقع لانست ها و سیم ها نقش یک داربست شطرنجی را دارند که نخ های خاب بتوانند روی آنها تشکیل حبقه بدهند. پس از تشکیل و تثبیت حلقه های خاب، سیم های کار گذاشته شده از داخل ساختار بافت فرش بیرون کشیده می شوند.

فرش های خاب حلقه روی نوع خاصی از  ماشین های رویه به رویه چند راپیری که به «ماشین های بافندگی سیمی»[۵] معروف هستند، بافته می شوند. این ماشین ها در مقایسه با ماشین های رویه به رویه معمولی تفاوت هایی دارند که لازم است تا تغییراتی در ساختار ماشین بافندگی به وجود آید. در اینم اشین وسیله اضافه مخصوصی برای بیرون کشیدن سیم ها (پود کمکی)بر روی ماشین نصب ی شود (شکل ۴-۷۰ مربوط به ماشین مدل ALPHA  ۴۰۰ شرکت SCHONHERR). این وسیله می تواند برای بیرون کشیدن سیم از یک طرف ماشین تا ۳۰۰ نیوتن نیرو به آن وارد کند. راپیر بالا که برای کار گذاشتن سیم ها (پود کمکی) به کار می رود، باید به خوبی راهنمایی شود. با توجه به این که ارتفاع خاب حلقه بین ۳ تا ۱۲ میلی متر قابل تغییر است، نیاز به استفاده از لانست هایی به ارتفاع ۲ تا ۱۳ میلی متر می باشد. در این ماشین ها تیغ برش خاب از کار می افتد، چون اساساً برشی بر روی نخ های خاب سطح فرش انجام نمی شود و حلقه هایی که شکل گرفته اند، به همان صورت باقی می مانند.

برای ایجاد تنوع در فرش های خاب حلقه، می توان روش های زیر را به کار برد:

۱-استفاده از دو پود مجازی (سیم) یا بیشتر برای ایجاد حلقه های بزرگ تر روی فرش

۲-طرح و نقش دار کردن یا گلیمی کردن بخشی از برزنت فرش با استفاده از نخ های خاب شناور به شکل بافت سیسال  (در محل هایی از فرش که خاب حلقه وجود ندارد و برزنت فش قابل رؤیت است).این روش منجر به برجسته شدن فرش خواهد شد. نمونه ای از ساختار چنین بافتی در شکل (۴-۷۱)آمده است.

۳-طرح دار کردن قسمتی از برزنت فرش با استفاده از نخ های پود(در نقاطی از فرش که خاب حلقه وجود ندارد و برزنت فرش قابل مشاهده است). استفاده از این روش،  همچون دو روش قبلی منجر به برجسته شدن فرش می شود.

[۱] Loop-Pile Carpet

[۲] Wires

[۳] Auxiliary Wefts

[۴] False Wires

[۵] Wire Loom

تصویری از فرش خاب حلقه

ساختار بافت خاب حلقه و موقعیت لانست در بافت

وسیله ایجاد کننده خاب حلقه در ماشین های بافندگی شونهر

ساختار بافت خاب حلقه همراه با طرحدار کردن برزنت به کمک بافت سیسال

بافت خاب بریده و حلقه (Cut & Loop-Pile)

با استفاده از ترکیب دو خانواده از بافت های فرش یعنی خاب بریده و خاب حلقه می توان بافت خاب بریده – حلقه را به وجود آورد. تصویر نمونه ای از این نوع فرش ها در شکل (۴-۷۲)آمده است. بدیهی است که این نوع فرش ها، بر روی ماشین های بافندگی مجهز به تجهیزات بافت حلقه به ویژه سیم ها (به عنوان پود کمکی یا مجازی)، لانست های ویژه،سیستم بیرون کشیدن پود کمکی (سیم ها) و … می باشد. نکته قابل اهمیت در بافت این نوع فرش ها آن است که از طرفی استفاده از سیم ها در تشکیل حلقه ها الزامی است و از طرفی استفاده از تیغ برش برای برش نخ های خاب قسمت های خاب بریده گریزناپذیر است. بنابراین مکانیزم کار ماشین و نحوه چیدمان قسمت های خاب بریده و خاب حلقه باید به گونه ای باشد که برخوردی بین تیغ برش و سیم ها به وجود نیاید. علاوه بر نکات ذکر شده،بافتن فرش های ترکیبی خاب بریده-حلقه دارای نکات فنی دیگری است که معمولاً شرکت سازنده ماشین در اختیار بافندگان و تکنسین های فنی ماشین قرار می دهد.

دو نوع ساختار بافت فرش های خاب بریده-حلقه در شکل های (۴-۷۳) و (۴-۷۴) آمده است. در شکل اول، ساختار بافت به گونه ای است که برزنت رو، یک طر نخ های خابی را که قرار است بعداً برش بخورند،نگه داشته است.در شکل دوم (یعنی ۴-۷۴)، فرش رویی نه تنها وظیفه نگه داشتن نخ های خاب برای برش را بر عهده دارد،بلکه بخشی از نخ های خاب مرده نیز به صورت درگیر در آن بافته می شود. نحوه قرارگیری لانست هاو سیم ها (پودهای  مجازی) در هر دو شکل به وضوح نمایان است.

تصویر نمونه ای از فرش ترکیبی خاب بریده –حلقه

یک نمونه از ساختار بافت خاب بریده-حلقه

یک نمونه از ساختار بافت خاب بریده-حلقه با خاب مرده درگیر در برزنت رویی

منبع :

کتاب فرش ماشینی

تاریخچه،ساختار،مواد اولیه،روش تولید

نویسنده : دکتر منصور دیاری بیدگلی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان

پاییز ۱۳۹۵