بستن
0 محصول
مشاهده سبد خرید
نقشههای بتهایی بروی فرش
این نقشهها از نظر ساختار و ترکیب بندی به چهار دسته تقسیم میشوند:
طرحهای بتهایی سراسری
در این طرح تکرار یک بته افقی سراسر زمینه فرش را پر میکند. در بعضی مواقع مابین بتهها فضای خالی ایجاد شده است که با شاخ و برگ وگل و بتهٔ کوچکتر پر شده است. نمونه این نقشها درکاشان، تبریز، درخش، بروجرد، اراک و عشایر فارس مشاهده میکنیم.
طرحهای بتهایی ترکیبی
در این طرحها زمینه از دو یا چند بته ترکیب میشود و ترکیب این بتهها مجموعه واحدی را به وجود میآورد که در سراسر فرش تکرار میشود مانند نقشهٔ هشت بتهای که بتهها به صورت شعاعی منظم به دور یک گل مرکزی قرار گرفته و تکرار آن تمام زمینه را پر کرده و حاشیه اصلی آن پوشیده از گل و بوته است.
طرح بتهایی لچک ترنج
در این طرح نقش دارای ترنج مرکزی و چهار لچک میباشد که به صورت یک چهارم کار میشود و زمینه نقشه از بته به عنوان نقشهٔ اصلی به کار میرود. در دورههای مختلف از این نقشه به شیوه متفاوت کار شده است. در مناطق همدان و ساروق و بعضی مناطق قشقایی به کار میرود.
طرح بتهایی تلفیقی
در این گونه طرحها ممکن است هنر مند از نقشهای تصویری در وسط نقشهای بته استفاده کند. گاهی ممکن است با چیدن نقشههای بته به ترکیب بندیهای ذهنی دیگری که نتیجه ذوق سلیقه اوست دست پیدا کند. در حاشیه اصلی بیشتر این نقشهها از نقشگل و بته استفاده شده است.[۱]
طرحهای بته
علاوه بر اینها نقشهای بتهای را میتوان براساس اسم آنها مانند بته جقه، بته ترمه، هشت بته و… تقسیمبندی کرد اما ساختار و ترکیب بندی آنها همان چهار دسته بالا میباشد.
طرح بته ترمه: بتهای هم شکل با بتههای کاج، مانند بته میری و خرقهای، ولی در قیاس با آنها، از گونه ایی متوسط، همین بتهها زمانی در شالهای معروف به شال ترمه نقش میشده است. قالی بافی کرمان که زمانی در برابر شال بافی اعتباری نداشت. پس از نزول این هنر، میراث و نگارترمه دوزی را به کار گرفت و به آن زندگی تازهای داد. بته ترمه به صورت ساده، دوقلو و سه قلو بافته میشود. به بتههای دوقلو، بتههای مادر و بچه نیز گفته میشود و بته قهر و آشتی نیز لقب دادهاند که گاه داخل بته با تزییناتی از قبیل گل شاه عباسی و گلهای چند پر یا نرگس، با گردشهای اسلیمی با ظرافت طراحی شدهاند. گاهی محیط بیرونی بته را بتههای کوچکتری که دارای تزیینات بته ریزتری هستند تزیین میکنند و در بعضی مواقع از خطوط شکسته شدهای شبیه برگ کنگر و نیمه گلهای چند پر برای تزیین محیط بیرونی بته نیز استفاده میشد. از این بتهها در فرشهای اصفهان است و در کرمان به صورت باریک اندام بلند و با انحنا و قوس دار یا به قولی دارای رقصی پرتابتر دیده میشود. گاهی شکل بته مثل پرندهای میشود که با نوک خود بدنش را می خواراند وبا تزییناتی شبیه به درخت سروهای کوچکتر هم از نوع خود و گلهای چند پر دیده میشود. گاهی بته کرمان چاقتر و با قدی کوتاهتر دیده شده است.
طرح بته سرابند: اسم دیگر بته میری سرابندی است که نام محلی است. این بته میری شبیه کاج است و با خطوط راست طراحی و با بافته شده است و هیچ گونه انحنایی ندارد. درون بته از خطوط راست و شکلهای هندسی ساده شکل گرفته شده است. استفاده از این بته در سرابند میباشد.
طرح هشت بته: طرح هشت بته کردستانی است که بیشتر در قابهای چهار گوش به کار میرود. در هر ضلع مربع یک جفت بته قرینه هم دیده میشود. خطوط آن شکسته میباشد و در امتداد هر زاویه مربع، یک شاخه گندم که انتزاعی میباشد رسم شده است. تزیینات داخلی، بتهای کوچکتر با خطوط منحنی میباشد.
است. سر بته مانند مرغی که سرش را به پهلو خوابانده است.
طرح بته اردبیل: با خطوط راست و بدون خطوط منحنی بافته شده است و شکل آن شبیه کیسهای است که سر آن را بسته باشند.
طرح بته قمشهای و سراب: اینگونه بتهها با گلهای چند پر و گلهایی که خاص منطقه میباشد پر شدهاند به نوعی که گاه حتی خطوط اصلی رسم نمیشوند و طرح بته با جایگزینی گلها در خط فرضی بته نمایان میشوند.
طرح بته خراسان: در این منطقه بتهها به حالتهای مختلف بر روی قالیها کار شده است. بتههای خراسان را تقریباً میشود به سه دسته تقسیم کرد:
بتههای شبیه سروهای کوتاه که نسبت به بته خرقهای، هم کوتاهتر وهم چاقتر دیده میشوند وبا خطوط اصلی منحنی رسم شدهاند.
بتههای لاغر اندام که دارای قدی بلند و کشیدهاند و نوک سر یا بته، سر در خود فرو برده است و تزییناتی که خاص ان منطقه میباشد در آن به کار رفته است.
این نمونه بتهها که شبیه بته اصفهان هستند و دارای تناسبی شبیه بته ترمهای میباشند که در حالتهای مختلف از جمله مادر و بچه کار شدهاند.
طرح بته ساروق: بته دیگری است که از نظر قد و اندازه شبیه بته کرمان میباشد به نام بته ساروق معروف است؛ ولی تفاوت این بته ایستایی بیشتر و رسم بر محور عمودی و رقص کمتر آن نسبت به بته کرمان میباشد که گاهی بته ایی کوچکتر در داخل آن تزیین شده است.
طرح بته اصفهان: در اصفهان بتهها با خطوط بسیار نرم و لطیف دارای تزیینات بسیار زیاد هستند که از ذوق و سلیقه هنرمند برخاسته است به همین دلیل تنوع بته در اصفهان بسیار زیاد است از جمله: بته ترمه، بته جقه، بته برگی، بته قلمکار و…
طرح بته تبریز: از نوع بتههای اصفهان میباشد با تزیینات داخل برگ وگل و زایدههایی شبیه به یک نیمهٔ اسلیمی که در قسمت بیرونی بته کشیده شده است.
طرح بته خرقهای : بتهای شبیه به کاج ولی از گونه بزرگ آن، اینگونه بته به دلیل بزرگی شکل خود، بته خرقه گویند. برای تزیین درون بته خرقهای، شاخههایی پر گل به کار میرود و در کرمان کاربرد دارد و شبیه بتههای میری و ترمهای است ولی با کمی قد کشیده تر و انحنای کمتر از آن.
طرح بته میرسربند: این نوع بتهها با خطوط شکسته کار شدهاند و بدنه آن با خطوط زیگزاگ طراحی شده است که یاداور میوه درخت کاج است.
طرح بته سیستان: در سیستان دو گونه بته وجود دارد که یکی از آنها تقریباً شبیه بته جقه است وان دیگری انتزاعی تر از بته جقه میباشد ودارای خطوط شکسته تر میباشد.
طرح بته تاکی: از آرایههای قالیهای بولوردی و همچنین ایل قشقایی و برخی دیگر از کانونهای بافندگی در جنوب ایران بته تاکی است. این نقش در کل مانند داربست درخت انگور، آلاچیق پر گل و درختان پیچان است. این بته ترکیبی از خطهای راست و کمانی به وجود آمده است.
طرح بته قشقایی: از انواع نمونههای بته که در این منطقه کار میشود بعد از بته جقه نوع دیگری از بته به نام بته قباد خانی کاربرد رایج تری دارد. به گفته آقای سیروس پرهام هیئت ظاهری این بته شباهت زیادی با بته صوفی دارد. مشابه این بته در جاهای دیگر مرسوم نیست و از این رو امکان دارد از نقشههایی باشد که به ابتکار یا اقتباس قباد خان نامی در فارس، ابداع شده باشد. بافت این بته در ایل نفر بسیار زیاد است. نمونههایی از بتههای فارس عبارتند از: بته عقابی برای طایفه رحیم لو و سبکهای گوناگون آن را در بافتههای ایل عرب و مخصوصاً طایفه مزیدی میتوان یافت. احتمالاً این شیوه خاص از نقشمایههای کهن فارسی بوده و بافندگان رحیم لو آن را از لرهای همجوار خود برگرفتهاند. بته جوجهای در طایفه کشکولی کاربرد دارد، این نوع بته از بته جقه بزرگتر و هندسی تر است.[۶]
