بی بی سكینه های چهارمحال و بختیاری بدون آنكه هنر نقشه خوانی و گره زدن را در مدرسه و دانشگاه فرا گرفته باشند، گره عشق بر رج های فرش را سینه به سینه از مادرانشان برگرفته و با دستان پینه بسته در تار و پود فرش، نقش مهر می زنند.
بی بی سكینه با قدی خمیده، عصا به دست آنچنان گرداگرد فرش پهن شده در سالن آرام قدم برمی داشت كه گویی با نگاه به هر رج فرش بافته شده، لحظه گره زدن به تار و پودش را جلوی چشمانش نظاره می كرد.
آنچنان در عالم غم و شادی گره زدن هایش به فرش بود كه گرمای دستم را بر روی شانه هایش حس نكرد و با صدایم به خود آمد.
با چشمانی پر از اشك نگاهش را از فرش برگرفت و گفت: رنج و محنت هایم را برای خشت به خشت این فرش گره زدم.
بی بی سكینه ادامه داد: بیشتر از 50 سال عمر خود را از ابتدای نوجوانی به بافتن فرش گذراندم، گویی فرش ها به اندازه فرزند برایم با ارزش هستند.
این هنرمند فرشباف می افزاید: زنان و دختران از قدیم بیشترین زمان عمر و زندگی خود را پشت دار قالی صرف می كردند و بدون استفاده از نقشه و به صورت ذهنی گره بر تار و پود فرش می زدند.
بی بی سكینه گفت: زنان در هر لحظه با هنر قالیبافی در گوشه یا كناری از رج های فرش، شادی و غم های خود را ثبت می كنند.
او ادامه داد: اكنون دیگر دستم های توان بافتن فرش را مثل گذشته ندارد ولی می خواهم بار زندگی ام را با بافتن فرش، خودم به دوش بكشم.
بی بی سكینه از قیمتی كه خریدار فرش به او گفته بود، گلایه داشت و مرا مورد خطاب قرار داد و گفت: دخترم نگاه كن هنر سرانگشتان دستم امروز چه بی بها شده و دلالان، سود بافت سختی های مرا می برند.
اشك چشمانش را كه با گوشه چادر پاك می كرد، ادامه داد: زمان جوانی بی بی های قد خمیده همچو من، هنرمندی دختران با میزان و طرح قالی هایی كه بافته بودند، ارزیابی می شد.
این بانوی فرشباف ادامه داد: در زمان قدیم بافت فرش هنر و نشان فرهنگ و تمدن بالای خانواده ها محسوب می شد ولی امروزه فرشبافی صرفا برای گذران زندگی است.
بی بی سكینه گفت: فرشبافی امروزه در میان بانوان تقاضا ندارد و زنان كمتر به دنبال این هنر هستند.
یك كارشناس طراحی و بافت نقشه فرش در ادامه صحبت های بی بی سكینه گفت: به خاطر نداشتن صرفه اقتصادی فرشبافی، امروزه كمتر كسی دیگر به سمت بافت فرش روی می آورد و دار قالی بسیاری از زنان و دختران روستایی در این استان در گوشه انبارها جا گرفته است.
لیلا امینی اظهار كرد: با تغییر سبك زندگی و ذائقه مردم، فرش های ماشینی و كف پوش های جدید جای خود را به قالی های دستباف ایرانی داده است.
به گفته وی، مشكلات ناشی از تحریم ها، ركود بازار، تغییر ذائقه مردم در خرید قالی، باعث روی گردانی قالی بافان نسبت به هنر فرش دستباف شده است.
امینی گفت: با وجود مشكلات فراوان و نبود حال و روز خوش برای صنعت و هنر فرشبافی، هنوز افرادی هستند كه چراغ فرش دستباف چهارمحال و بختیاری را روشن نگه داشته اند.
این كارشناس طراحی و فرشبافی ادامه داد: برای بدست آوردن بازار مصرف باید بازاریابی و نوآوری در طراحی ها و نقشه های فرش انجام شود.
امینی گفت: حمایت دولت از بافندگان فرش در قالب خرید تضمینی فرش تولید شده، بیمه قالی بافی، پرداخت تسهیلات به بافندگان فرش، تامین مواد اولیه و ابزار بافت فرش به صورت تعاونی و اقساطی می تواند گام مهمی برای ایجاد انگیزه و رغبت فرشبافی در استان شود.
به گفته وی، توجه بیشتر مسئولان به فرش دستباف و تسهیل كردن شرایط تولید، بازاریابی و صادرات فرش در هر استان نه تنها از دیدگاه اقتصادی بلكه از منظر بخش های فرهنگی و اجتماعی نیز دارای ارزش افزوده بسیار است.
امینی تاكید كرد: با توجه به اینكه برای فرشبافی در هر منطقه از ایران و بخصوص مناطق زاگرس نشین، تامین مواد اولیه، طرح و نقشه و تكنولوژی بافت هر فرش بومی بوده و نیازی به واردات این مواد نیست، در احیای و افزایش تولیدات این هنر صنعتی باید مردم و مسئولان تلاش كنند.
مدیرعامل اتحادیه و شركت فرش دستباف روستایی چهارمحال و بختیاری گفت: مطابق آمار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان بیش از 100 هزار بافنده فرش در استان وجود دارد كه 45 هزار نفر از این تعداد زیرپوشش اتحادیه فرش روستایی هستند.
اسكندر ملكپور اظهار داشت: به طور میانگین 30 درصد بافندگان فرش در استان فعال و سالانه حدود 90 هزار مترمربع فرش توسط این افراد در چهارمحال و بختیاری تولید می شود.
به گفته وی، هم اینك بر بازار فرش دستباف در كشور و به خصوص چهارمحال و بختیاری ركود و نبود بازار تقاضا بخصوص برای صادرات حاكم است.
وی افزود: بیشترین تولیدات فرش در چهارمحال و بختیاری مصرف داخلی دارد كه هم اینك نیز به دلیل پائین بودن توان خرید مردم، بازار با ركود همراه است.
ملكپور افزود: تمامی مواد اولیه و ابزارهای مورد نیاز بافت فرش برای افراد زیرنظر این شركت تعاونی از سوی شركت تامین می شود.
وی گفت: برخی فرش های بافته شده از سوی بافندگان كیفیت مطلوبی ندارد كه ناشی از این است كه برخی افراد كه تبحری در فرشبافی نداشته و صرفا بدلیل استفاده از مزایای بیمه به این سمت روی آورده اند و تولیدات نامرغوب وارد بازار شده است.
وی افزود: فراوانی یك نقشه كه در بازار زیاد شود، ارزش ریالی آن فرش بافته شده با نقشه تكراری در بازار كاهش می یابد.
وی ادامه داد: نقشه های فرش بافته شده در بازار براساس طرح و نقشه قدیم است، اصالت ها حفظ شده ولی رنگ بندی ها مطابق سلیقه به روز شده است.
ملكپور گفت: رونق فرشبافی نیازمند فرهنگ سازی است چرا كه هنر فرش بافی در قدیم از جایگاه و تمدن بالایی برخوردار بود اما امروزه همه فكر می كنند كه افراد فقیر فرش می بافند.
به گفته وی، دولت طی سال های گذشته حمایت آموزشی و تامین اعتبار برای فرش بافی می كرد ولی چند سالی است كه این حمایت ها كمرنگ شده است.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری گفت: قدمت فرش و فرشبافی این استان به قرن 9 باز می گردد ولی در سال های اخیر فرش بافی در استان كمرنگ شده است.
علیرضا جیلان گفت: براساس آمارهای این استان از سال های گذشته، 104 هزار بافنده فرش در این استان شناسایی شده است.
به گفته وی، هم اینك 52 هزار دار قالی در قالب 9 تعاونی فرش روستایی، 2 تعاونی قالیبافی شهری و یك اتحادیه در استان ساماندهی شده است.
وی افزود: به طور متوسط سالانه چهار مترمربع فرش توسط هر بافنده در چهارمحال و بختیاری تولید می شود.
وی استعداد تولید فرش در چهارمحال و بختیاری را 400 هزار مترمربع عنوان كرد و افزود: این درحالی است كه به طور متوسط سالانه 200 هزار مترمربع فرش در استان تولید می شود.
جیلان تصریح كرد: 80 درصد فرش تولیدی چهارمحال و بختیاری از طریق پایانه های صادراتی استان های همجوار به كشورهای عربی حوزه خلیج فارس، آمریكا و برخی كشورهای اروپایی صادر می شود.
به گفته وی، هم اینك 21 هزار بافنده فرش دستباف استان زیرپوشش خدمات بیمه ای قرار دارد.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری ادامه داد: این استان بیش از 70 واحد كارگاه متمركز و غیرمتمركز، یك مجتمع متمركز و حدود 40 فروشنده و تعدادی تاجر فرش دستباف دارد.
به گفته جیلان، با پیگیری های این سازمان، فرش دستباف استان در خردادماه امسال در فهرست سازمان جهانی مالكیت فكری وایپو (WIPO) ثبت شد.
وی گفت: ثبت جهانی فرش چهارمحال و بختیاری پس از ثبت ملی ، انجام شده و از این پس فرش این استان از نظر استحكام و شیوه بافت، رنگ ثابت گیاهی مورد استفاده در تهیه فرش، استفاده از رنگ تند و گرم، نقشه های اصیل و قیمت فرش مناسب در جهان مختص همین منطقه شناخته می شود.
وی افزود: ثبت جهانی فرش چهارمحال و بختیاری فرصت مناسبی برای بازاریابی و تبلیغات و پیدا كردن بازارهای صادراتی جدید این محصول است.
به گفته وی، مسئولان و متولیان فرش در استان پیگیر ثبت ملی نقشه های خاص قالی مناطقی از جمله شهركرد، فرش یلمه بروجن، فرخشهر، سامان، شلمزار و گبه اردل و ثبت آواها و داستان های مخصوص فرش بافی استان هستند.
جیلان ادامه داد: فرش بافی در این استان بیشتر بر پایه سلیقه بافنده فرش و بر مبنای مشتری محوری نیست.
وی تصریح كرد: نبود بازرگان و تاجر حرفه ای مشكل صنعت فرش استان است.
جیلان با بیان اینكه زنجیره تولید فرش در استان ناقص است ادامه داد: باید متولیان فرشبافی به دنبال ذائقه یابی مشتری برای تولیدات باشند.
وی افزود: كاربرد رنگ های زیبا با استفاده از عصاره گل ها و گیاهان و مواد اولیه طبیعی، شادابی و زنده بودن طرح ها و نقش های متنوع ، انتخاب رنگ، ثبات گیاهی گرم رنگها، پرز بلند، دقت در بافت و قیمت مناسب تر فرش چهارمحال و بختیاری نسبت به دیگر فرش های كشور را مهم ترین عامل بازار خارجی فرش استان بخصوص در آمریكا، آلمان و برخی كشورهای خلیج فارس برشمرد.
بنابراین گزارش، كاربرد رنگهای زیبا با استفاده از عصاره گلها و گیاهان و مواد اولیه طبیعی، شادابی و زنده بودن طرحها و نقش های متنوع از عوامل تقاضای بالا برای خرید فرش چهارمحال و بختیاری است.
بیشتر فرش های چهارمحال و بختیاری را ‘یلمه’ بروجن، ‘گبه ریزباف’ اردل، فرش ‘بختیاری’ مناطق عشایری و مناطق بختیاری نشین و فرش چالشتری شهركرد تشكیل می دهد.
براساس نظر برخی از محققان، طرح فرش ‘سرو و كاج’ چهارمحال و بختیاری بعنوان اصیل ترین طرح آریایی مطرح است.
فرش نقش چالشتری چهارمحال و بختیاری در استانهای مختلف كشور و كشورهای حوزه خلیج فارس، اروپا، آمریكا و كانادا طرفداران فراوان دارد.
فرش چهارمحال و بختیاری مطابق با معاهده بین المللی لیسبون كه جمهوری اسلامی ایران با تصویب مجلس شورای اسلامی در سال 1380 به آن ملحق شد، به ثبت جهانی نشان جغرافیایی رسیده است.