خانم سوره شکوهی 38 ساله یکی از کارآفرینان حوزه فرش است که از سال 1385 با تاسیس یک کارگاه فرشبافی در اردبیل کار خود را در زمینه تولید فرش آغاز کرده است.
شکوهی علیرغم اینکه تحصیلات دانشگاهی مرتبط با فرش و فرشبافی نداشته، اما به دلیل علاقه‌مندی به فرش و فرشبافی و ادامه کار در این حوزه، پس از مدتی تصمی می‌گیرد تا در یکی از شاخه‌های رشته فرشبافی تحصیل کند و علیرغم داشتن مدرک کارشناسی ارشد شیمی آلی اقدام به تحصیل در رشته فرشبافی گرایش رنگرزی می‌کند و با آشنا شدن به طراحی فرش گام‌های محکم‌تری را در مسیر فرشبافی و اشتغال‌زایی در این حوزه بر‌‌می دارد، به طوری که امروز با داشتن 11 کارگاه فرشبافی برای 600 نفر اشتغال ایجاد کرده است.
به گفته شکوهی اکثر بافندگانی که در کارگاه‌های فرش وی کار می‌کنند، جزء افراد طبقه پایین جامعه به لحاظ اقتصادی هستند و اغلب این بافندگان را بانوان بدسرپرست و بی‌سرپرست تشکیل می‌دهند که هیچ منبع درآمدی به غیر از بافندگی فرش ندارند .
در ادامه گفت‌وگویی با سوره شکوهی این کارآفرین نمونه انجام شده که در این گفت‌وگو با زوایای مختلف زندگی و کاری این کارآفرین برتر آشنا می‌شوید.
* خانم شکوهی فعالیت در حوزه فرش را چگونه و از چه زمانی و با چه انگیزه‌ای آغاز کردید؟
شکوهی: فعالیت خود را در زمینه فرشبافی از سال 1385 و زمانی که دانشجو بودم، آغاز کردم. ورودم به حوزه فرش بیشتر به یک اتفاق شبیه بود؛ مسجدی در محله‌مان ساخته شده بود که هنوز فرش‌های مورد نیاز برای آن تهیه نشده بود، بنابراین تصمیم گرفتم که با ایجاد یک کارگاه فرشبافی و کمک گرفتن از بافندگان برای آن مسجد فرش ببافم که متاسفانه با پیشنهادم از سوی هیات امنای مسجد موافقت نشد و در این زمینه به هدفم نرسیدم.
اما این انگیزه بعدها در ذهنم بسط و گسترش بیشتری یافت و تصمیم گرفتم یک کارگاه فرشبافی تاسیس کنم، با مشقت و سختی فراوان کارگاهی تاسیس کردم و آگهی استخدام بافنده فرش را دادم و در ابتدای کار 40 بافنده فرش را استخدام کردم.
راستش وقتی آن دوران را به خاطر می‌آورم، خودم هم خنده‌ام می‌گیرد که با چه امیدی 40 نفر بافنده استخدام کردم، در حالی که اصلا سررشته‌ای از فرش بافی نداشتم و حتی یک گره فرش هم بلد نبودم که بزنم.
در کارگاه مذکور فرش طرح ماهی، که یکی از طرح‌های شناخته شده و معروف فرش اردبیل است را با کمک بافندگان می‌بافتیم و پس از اتمام آن مشتری پیدا می‌شد و فرش را می‌فروختم. در 2 سال اول هم تنها 4 جفت فرش بافته شد.
البته این را هم بگویم که دستمزد بافندگان کارگاه در چند ماه ابتدایی از محل دیگری تامین می‌شد.
* از محل دیگری دستمزد را تامین می‌کردید؟ از کجا و چگونه؟
شکوهی: یکی از اقوام کارگاه تولید کیف و کفش داشت، بنابراین در جنب کارگاه مغازه‌ای اجاره کردیم و درآمد حاصل از فروش آن مغازه را به دستمزد بافندگان اختصاص می‌دادیم.
* اشاره کردید که وقتی کارگاه فرشبافی تاسیس کردید، حتی بلد نبودید که یک گره قالی بزنید، پس چگونه این کار را انجام دادید؟ رشته تحصیلی شما چیست؟ بدون هیچ تجربه‌ای چگونه در این کار موفق و به یک کارآفرین تبدیل شدید؟
شکوهی: بله در زمینه فرشبافی و اقتصاد فرش، اصلا تخصص نداشتم، زیرا رشته تحصیلی من در دانشگاه شیمی آلی بود و در این رشته هم تا مقطع کارشناسی ارشد تحصیل کرده‌ام و در آن زمان که کارم را در زمینه فرشبافی آغاز کردم، دانشجوی همین رشته بودم. وقتی هم کار در زمینه تولید فرش را آغاز کردم سررشته‌ای از این حرفه نداشتم، اما بعدها و بر حسب نیاز در رشته فرش؛ گرایش رنگرزی تحصیل کردم و حتی طراحی فرش آموختم.
در مجموع کارم را با توکل به خدا آغاز و پیش بردم و سعی کردم با حوصله و آرامش این مسیر را طی کنم.
* چگونه بدون اینکه سفارش بگیرید اقدام به تولید فرش می‌کردید؟ نگرانی نداشتید که فرش تولیدی به فروش نرسد و سرمایه‌تان از بین برود؟
شکوهی: خیر، آن زمان فرش ارزان بود و برای مصرف داخلی هم تقریبا مشتری داشت ضمن اینکه میزان تولیدمان آن قدر زیاد نبود که فرش‌های تولیدی روی دستمان بماند. همان طور که گفتم فرش 6 متری ماهی اردبیل را می‌بافتیم و خوشبختانه مشتری آن هم پیدا می‌شد. البته گاهی مجبور می‌شدم که فرش‌ها را در انبار نگهداری کنیم تا برای آن مشتری پیدا شود، اما بالاخره مشتری پیدا می‌شد و فرش‌های بافته شده به فروش می‌رفت.
* آیا خانواده با کار شما موافق بود و از شما حمایت می‌کرد؟
شکوهی: خانواده مخالفت خاصی نداشت، اما وقتی با برخی سختی‌ها در کار مواجه می‌شدم به من می‌گفتند، این همه درس خواند‌ه‌ای که فرشباف شوی؟.
* منابع مالی تاسیس کارگاه را از کجا تامین کردید؟
شکوهی: علیرغم تلاش‌های فراوانی که در ابتدای کار انجام دادم، متاسفانه نتوانستم از بانک تسهیلاتی بگیرم. زیرا سخت‌گیری برای اختصاص وام به بانوان سخت بود و ضمانت‌های سختگیرانه‌ای را از ما می‌خواستند، اما با اندوخته بسیار اندکی که داشتم کارگاه را راه‌اندازی کردم، ضمن اینکه هزینه اجاره یک کارگاه در روستا هم چندان بالا نبود. اما در سال 88 بالاخره پس از تلاش‌های فراوان موفق شدم که تنها 5 میلیون تومان تسهیلات از بانک بگیرم.
آن مبلغ وام را اختصاص دادم به اجاره یک زمین برای کشت گندم و خرید بذر و کود و غیره که حاصل آن کشت و کار سود 18 میلیون تومانی شد که این پول در ادامه مسیر فرشبافی و توسعه کارگاه‌ها بسیار به من کمک کرد. کم کم در روستاهای اطراف شهرمان اردبیل کارگاه فرشبافی تاسیس کردم و میزان سفارشات حتی سفارش از تبریز افزایش یافت، ضمن اینکه یک مشتری خارجی پیدا کردم و خلاصه اینکه کارگاه فرش بافی رونق خوبی پیدا کرد.
* شما 5 سال پیاپی به عنوان کارآفرین برتر معرفی شده‌اید؟ تاکنون برای چند نفر اشتغال ایجاد کرده‌اید؟
شکوهی: در حال حاضر 11 کارگاه فرش بافی دارم و بیش از 600 نفر بافنده در این کارگاه‌ها مشغول کار هستند، بنابراین برای 600 نفر به صورت مستقیم اشتغال ایجاد کرده‌ام، البته اگر اشتغال غیر مستقیم را هم در نظر بگیرم قطعا تعداد بیشتری از محل این کارگاه‌های فرشبافی مشغول به کار هستند.
* بافندگان خانم هستند یا آقا چه درصدی از بافندگان کارگاه‌های شما را بانوان تشکیل می‌دهند؟
شکوهی: 95 درصد بافندگان خانم هستند، اغلب این بانوان افرادی بدسرپرست یا بی سرپرست هستند که تنها منبع تامین درآمد خانواده هستند و از طریق کار در کارگاه‌های فرشبافی هزینه‌های خود و خانواده‌شان را تامین می‌کنند.
* دستمزد هر بافنده به طور متوسط چقدر است؟
شکوهی: دستمزدها بستگی به میزان بافت فرش توسط هر بافنده فرق می‌کند، قطعا هر فردی که زمان بیشتری را اختصاص دهد، درآمد بیشتری هم خواهد داشت. اما بطور معمول بافندگان بین 700 تا 800 هزار تومان در هر ماه درآمد دارند و اگر فردی فرش بیشتری ببافد، تا یک میلیون تومان هم می‌تواند درآمد کسب کند. البته برخی از بافندگان ما درآمدی تا یک میلیون و 500 هزار تومان هم دارند که این افراد اغلب روزانه بین 7 تا 8 ساعت کار می‌کنند.
* زمانی که کار خود را 13 سال پیش شروع کردید، فکر می‌کردید که روزی به عنوان کارآفرین نمونه معرفی شوید؟
شکوهی: قبل از کار بافندگی فرش 7 یا 8 کار را شروع و رها کردم. به عنوان مثال مدتی دبیر بودم، اما این کار با علایق من تطابق نداشت و بنابراین آن را رها کرم. در زمینه برپایی نمایشگاه‌های دفاع مقدس و طراحی این قبیل نمایشگاه‌ها هم فعالیت داشتم، حتی بسیاری از کلاس‌های مربوط به صنایع دستی را گذرانده‌ام و پس از یادگیری در این زمینه آموزش داده‌ام اما کار در حوزه فرش من را به صورت کامل راضی کرد و به همین دلیل با علاقه در این بخش ادامه فعالیت دادم.
انگیزه اصلی من در این کار، ایجاد اشتغال است و در کارم دائما به این فکر می‌کنم که سود بیشتری به بافنده‌ها برسانم.
راستش الان حتی اگر بخواهم هم نمی‌توانم کارم را رها کنم زیرا اغلب بافندگانی که در کارگاه‌های من کار می‌کنند، تنها منبع درآمدشان و تامین هزینه‌های زندگی خانوارشان از این محل است، بنابراین هیچ گاه نمی‌توانم به تعطیلی‌کارگاه‌هایم فکر کنم.
* عوامل موفقیت شما چه بوده است؟
شکوهی: مهمترین عوامل در موفقیت من اول توکل به خدای متعال و دوم پشتکار بوده است. کارم را در شرایطی آغاز کردم که حتی یک میلیون تومان هم پول نداشتم، اما بعد از شروع کار هم خودم و هم دوستانم در زمینه فرش تحصیل کردیم و در مجموع جمع ما یک جمع فرش دوست است.
* مشتری خارجی هم دارید؟ منظورم این است که محصولات تولیدی کارگاه شما به خارج از ایران صادر می‌شود؟
* شکوهی: تا چند سال پیش به صورت فله‌ای فرش می‌بافتیم و آن را در انبار نگهداری می‌کردیم تا اینکه مشتری پیدا شود و آن را خریداری کند. البته این نوع تولید و فرش با مشکلاتی مواجه بود، به طوری که تا زمان پیدا شدن مشتری، نقدینگی بلوکه می‌شد، اما در سال‌های اخیر مشتری خارجی پیدا کردیم و از ایتالیا و باکو هم مشتری داریم که سفارش می‌دهند و ما هم سفارشات آنها را تهیه و در ایران فرش‌ها را به آنها تحویل می‌دهیم.
* چه توصیه‌ای برای افرادی که تمایل دارند کار شما را انجام دهند دارید؟
شکوهی: در هر کاری توکل به خدا اساسی‌ترین رمز موفقیت است، اما به هر حال هیچ کاری بدون ریسک شدنی نیست و من این تجربه را در شروع کارم داشتم، اما با گذر از این مرحله اکنون در وضعیت ثبات و آرامش قرار دارم.
توصیه‌ام به جوانان این است که هیچ کاری را تنها با اتکا به پشتوانه مالی آغاز نکنند، بلکه در هر کاری باید در ابتدا تحقیق کرد و بازار را به خوبی شناخت و اطلاعات را به دست آورد. همچنین باید در زمینه طرح و نقشه و اینکه چه طرح‌هایی در کدام شهرها مشتری بیشتر دارد، اطلاعات کسب کنند و به گونه‌ای عمل نکنند که اندک سرمایه خود را از دست بدهند و ناامید شوند.
* برای برپا کردن یک دار قالی 6 متری چقدر سرمایه نیاز است؟
شکوهی: با سرمایه 4 تا 5 میلیون تومانی می‌توان یک دار قالی 6 متری را برپا کرد، اما در مجموع توصیه من به افراد این است که همه سرمایه خود را به یکباره در یک کار وارد نکنند. در ابتدا هر کاری را با سرمایه اندک شروع کنند و در صورت موفقیت هزینه بیشتری صرف آن اشتغال کنند.
* مهمترین مشکل شما در حوزه فرش چیست؟
شکوهی: بیمه مشکل عمده فرشبافان است، متاسفانه در سال‌های اخیر اتفاقات خوبی در این زمینه رقم نخورده، ضمن اینکه با ارائه گزارش‌های بازرسان بیمه تعداد زیادی از فرشبافان قطع شده است.
* چگونه؟
شکوهی: تعدادی از فرشبافات در منازل خود کار می‌کنند، بنابراین ممکن است در حین بازرسی بازرسان در منزل حضور نداشته باشند و یا میزان فرشی که بافته‌اند کمتر از میزان توقع بازرسان باشند، بنابراین با یک بازرسی ممکن است بیمه بافنده قطع شود و این اتفاق هم افتاده است.
البته در زمینه تامین مواد اولیه هم مشکلاتی وجود دارد، به طوری که ابریشم وارداتی از چین بسیار گران شده و قیمت هر کیلوگرم نخ ابریشم به یک میلیون و سیصد هزار تومان رسیده است. البته برای تامین مواد اولیه درجه یک هم مشکلاتی وجود دارد، زیرا اغلب این مواد وارداتی است و تامین آن کمی سخت است.
* معمولا دست‌اندرکاران حوزه فرش می‌گویند که بخش عمده مواد اولیه فرش از داخل تامین می‌شود، پس چگونه است که شما می‌فرمایید برای تامین مواد اولیه مشکل دارید؟
شکوهی: بله مواد اولیه فرش در داخل تامین می‌شود، اما ابریشم از چین وارد می‌شود و مواد اولیه برای تهیه نخ درجه یک یعنی پشم مرینوس وارداتی است.
* برنامه آتی شما چیست؟
شکوهی: امسال تفاهم‌نامه‌ای را با استانداری اردبیل در جهت اشتغال‌زایی امضا کرده‌ام و براساس آن تلاش می‌کنم، مقرر شده که میزان اشتغال را در زمینه فرش به هزار نفر افزایش دهم که اگر این اتفاق بیفتد، تبلیغات را برای فروش فرش به خارج از کشور بیشتر می‌کنیم.