پشم

«پشم»^[۱]   از جمه قدیمی ترین الیاف طبیعی شناخته شده توسط بشر می باشد. از نظر علمی، پشم به پوشش بدن گوسفند گفته می شود و پوشش بدن سایر حیوانات مانند بز، شتر و … را «مو»^[۲] می گویند. لیف پشم از نظر ساختمانی از پروتئین ساخته شده است. این لیف، دارای انواعی است که عبارتند از :«مرینو»^[۳] ، «کراس برد»^[۴] و «پشم قالی یا آسیایی»^[۵] که به ترتیب از کیفیت و مرغوبیت آنها کاسته می شود. بهترین نوع این الیاف، پشم مرینو است که عمدتاً در کشورهایی مانند استرالیا و نیوزلند تولید می شود و معمولاً برای تولید پارچه های فاستونی و گران قیمت به کار می رود.

چگالی الیاف پشم حدود ۳/۱ گرم بر سانتی متر مکعب می باشد کهنشان می دهد این لیف از الیاف پنبه و ویسکوز، سبک تر ولی از الیاف دیگر مانند اکریلیک ، پلی استر و پلی پروپیلن، سنگین تر است. استحکام لیف پشم بسیار کم و در حدود یک گرم بر دنیر یعنی معادل یک چهارم استحکام پنبه، نصف استحکام اکریلیک و ویسکوز و یک چهارم تا یک ششم استحکام پلی استر و پلی پروپیلن است. استحکام کم لیف پشم، از جمله مهم ترین عیوب پشم به هنگام عملیاتی مانند بافندگی است. ازدیاد طول تا حدّ پارگی این لیف بسیار بالا و بین ۳۵% تا ۴۵ % می باشد که تقریباً از تمامی الیاف طبیعی دیگر بیشتر است. لیف پشم بازگشت پذیری بسیار خوبی دارد. جذب طوبت بسیار بالا (۱۲% تا ۱۶%) و عایق حرارتی بودن از دیگر ویژگی های مهم و بارز پشم است. لیف پشم در مقابل حرارت حساس است و نباید در دماهای بالا شسته و یا به مدت طولانی رنگرزی شود. لیف پشم پس از چیده شدن از بدن گوسفند نیاز به به یک سری عملیات مقدماتی دارد تا بتواند در ریسندگی به نخ تبدیل شود که مهم ترین و پرهزینه ترین این عملیات، شستشوی پشم می باشد.

بازگشت پذیری مناسب داشتن فر و موج،حجیم بودن و داشتن خاصیت عایق حرارتی بسیار خوب ، مهم ترین دلایل استفاده بشر از این لیف در فرش دستباف ، از هزاران سال قبل می باشد. با ماشینی شدن تولید فرش، لیف پشم همواره یکی از مهم ترین الیاف برای نخ خاب فرش بوده و مورد استفاده قرار گرفته است.

استحکام بسیار پایین و ازدیاد طول تا حدّ پارگی بالا این لیف مانع بسیار بزرگی برای استفاده از نخ های خاب پشمی در صنعت فرش ماشینی است این دو عیب سبب می شود تا کارخانجات تولید فرش ماشینی، عملاً نتوانند سرعت تولید و راندمان بالایی در بخش بافندگی فذرش داشته باشند. بنابراین، همواره به دنبال لیفی جایگزین بوده اند. با عرضه لیف اکریلیک به بازار در اواسط قرن بیستم میلادی، استفاده از لیف پشم در فرش ماشینی محدود شد. در حال حاضر، پشم به دلیل طبیعی بودن، نداشتن مشکلات بهداشتی به هنگام استفاده از فرش، سازگاری با محیط زست و قابل بازیافت بودن، در برخی کشورها به ویژه کشورهای اروپایی و آمریکا مورد اقبال عمومی است.

در ایران، همزمان با ورود صنعت فرش ماشینی به کشور در اوایل دهه ۵۰ هجری شمسی، استفاده از پشم در فرش ماشینی آغاز شد. لیکن به مرور اکریلیک و بعد از آن پلی پروپیلن  و پلی استر سهم بسیار بیشتری در تأمین نخ خاب فرش ماشینی داشته اند.واقعیت آن است که برخی کارخانجات به طور مقطعی در طی چند ده سال اخیر و بیشتر با شعار تولید فرش ماشینی فاقد حساسیت و کاملاً سازگار با انسان و محیط زیست، تلاش نموده اند تا از الیاف پشم  در تهیه نخ خاب و در نتیجه فرش ماشینی پشمی استفاده کنند که هربار به دلایل مختلف، پس از مدتی این کار را رها نموده اند.به هرحال، به نظر می رسد استفاده از این لیف به ویژه در ماشین های بافندگی امروزی که هم دارای سرعت تولید بالا هستند و هم به دلیل تراکم بالا به نخ های بسیار ظریف نیاز دارند، منطقی نباشد . اگر چه ممکن است بتوان با استفاده از مرغوب ترین پشم جهان (مرینو)، فرش ماشینی مطلوب را تولید نمود، لیکن به نظر نمی رسد به دلیل قیمت بسیار بالای این الیاف ، چنین فرشی مقرون به صرفه بوده، در بازار خریداری داشته باشند.

[۱] Wool

[۲] Hair

[۳] Merino

[۴] Cross-bred

[۵] Carpet Wool Bred

منبع :

کتاب فرش ماشینی

تاریخچه،ساختار،مواد اولیه،روش تولید

نویسنده : دکتر منصور دیاری بیدگلی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان

پاییز ۱۳۹۵