نگاهی به تولید و اقتصاد فرش کاشان

تولید کنندگان قالی دستباف در کاشان

طبق بررسی های انجام شده در سال ۱۳۶۹ ، ۷۹% بافندگان روستایی شهرستان کاشان خویش فرما بوده و تنها ۲۱% آنها به صورت مزدی و تحت پوشش کامل بخش خصوصی یا دولتی و … قرار دارند (هادیزاده،۱۳۶۹ ، ۱۳۲). در گذشته به ویژه پیش از انقالب در روستاها ، غالباً قالی ها از طریق کارفرمایان و اربابان سفارش داده می شد و حتی در برخی از روستاهای منطقه ابوزید آباد کاشان مردم حق نداشتند از ترس  ارباب و خان روستا برای خودشان قالی ببافند و اگر چنین می کردند،با انواع توطئه و تهدید روبرو می شدند. با این همه،هر سه بخش فعال در اقتصاد ایران که شامل بخش های دولتی، تعاونی و خصوصی می باشد، در دوره های مختلف عرصه فرش کاشان نیز سرمایه گذاری کرده اند که فعالیت آنها بدین شرح است:

۱٫بخش دولتی

دست کم از دوران صفویه، شاهان و حکام کشور برای کاخ ها و دربار و هدیه به سران ممالک دیگر،فرش کاشان را تهیه می کردند که نمونه آن تاسیس کارگاه بافت قالی شاهی در دوران شاه عباس صفوی در کاشان و جوشقان قالی است. در سده اخیر در سال ۱۳۱۶ ش. شعبه شرکت سهامی فرش ایران در کاشان نیز دایر گردید و فعالیت بخش دولتی به گونه ای رسمی و سامان یافته از این تاریخ در آران و بیدگل ، کاشان و دلیجان را نیز شامل می شود.

«این شرکت با وجود کیفیت بالای تولیدات خود، به علت محدودیت سرمایه نقدی ، به ۴۵۳ دار قالی در کاشان ودلیجان اکتفا نموده است»(هادیزاده، ۱۳۶۹ ،۱۴۴). ناگفته نماند سایر نهادهای دولتی همچون بهزیستی یا کمیته امداد امام خمینی (ره) فعالیت سازمان یافته ای را در فرشبافی دنبال کرده اند.

«شرکت فرش شعبه کاشان در سال ۱۳۱۶ تاسیس گردید. این شرکت در هر یک از دهاتی که در آنجا قالی دارد،یک نفر از اهالی را که در کار قالی باتجربه است، از طرف خود به عنوان عامل تعیین می کند که واسطه میان شرکت فرش و بافندگان است. وظیفه اصلی عامل،ضمانت کارگران و وظیفه دیگر او نیز نظارت بر نحوه بافندگی قالیبافان است. همچنین ممکن است او در پرداخت مزد و انجام امور و تقاضاهای کارگران، بین آنها و شرکت فرش به عنوان رابط عمل کند. عامل،تومانی یک ریال حق العمل از شرکت دریافت می دارد.

دارهای فعال شرکت در هفت یا هشت سال اول به ۶۰۰ دستگاه رسید، بعدها تقلیل یافت ولی اینک به بیش از هزار دستگاه رسیده است: نوش آباد ۳۰۰ دار، بیدگل ۳۰۰ دار،مشهد اردهال ۶۰دار، آران ۶۰ دار،کاشان ۵۰ دار ، خاوه ۶۰ دار، بادرود ۵۰ دار، باریکرسف ۴۰ دار،نطنز ۲۰ دار ، استرک ۲ دار، ارمک ۱۵ دار، ازناوه ۲۰ دار و فین ۴۰ دار. «(توفیق و پرهام ، ۱۳۴۴ ، ۵۶-۵۵).»

۲٫ بخش تعاونی

این بخش تاسیس شرکت تعاونی فرش دستباف کاشان در سال ۱۳۶۶ و با سرمایه اولیه ای که جهاد سازندگی به صورت قرض الحسنه در اختیار ان تعاونی قرار دارد،وارد عرصه فرش کاشان شد.

این نوع شرکت ها بر پایه نظام نامه خود، در خصوص قالی بافی روستایی و نیز استفاده از قالی بافی در جهت ایجاد اشتغال و افزایش سطح درآمد روستاییان،سیاست حمایتی را دنبال می کنند.فعالیت این شرکت ها در کاشان نیز مورد استقبال روستاییان قرار گرفته؛ به گونه ای که در سال ۱۳۶۸ یعنی پس از حدود دو سال فعالیت ، اعضای تحت پوشش این تعاونی به حدود ۲۶۰۰ نفر قالی باف یا خانوار بافنده رسید. (هادیزاده، ۱۳۶۹ ،۱۵۳).این تعداد در سال ۱۳۶۹ به ۳ هزار خانوار بالغ شد. علت عمده اسقبال مردم منطقه آن است که اعضای تعاونی با وامی که دریافت می کنند،مالک قالی خود می گردند.

شرکت تعاونی کاشان و شرکت تعاونی فرش روستایی آران و بیدگل که پس از شهرستان شدن  تشککیل گردید، همچنان فعالند.

۳٫ بخش خصوصی

تا پیش از دهه ۱۳۵۰، بخش خصوصی بر صنعت قالی بافی کاشان حاکم بود و تنها قسمت محدودی  از قالیبافان شهری خویش فرما بوده و بعضاً تحت پوشش شرکت سهامی فرش ایران قرار داشتند؛بدین ترتیب که تعدادی از تجار فرش کاشان و نیز برخی اربابان و کدخدایان روستاها با داشتن سرمایه کافی، مواد اولیه و ابزار قالی و نقشه و طرحی که در نظر داشتند، در اختیار بافندگان شهری و روستایی قرار می دادند و سپس قالی های بافته شده را با سود مناسب به بازار عرضه می کردند. باتوجه به نقش قالی در اقتصاد کاشان و نیز شهرت دیرینه و بازار مناسب آن تا دهه ۵۰ در داخل و خارج،بین کارفرمایان و تجار تولید کننده فرش رقابت محسوسی بر سر جذب قالی بافان ماهر و ریزباف وجود داشت. این روند به تدریج تغییر نمود و در حال حاضر تنها حدود ۲۰ % بافندگان کاشان تحت پوشش بخش خصوصی به مزدی بافی مشغول اند.

تکبافی (تولید شخصی)

تکبافان یک یا چند دستگاه قالی دارند که یا شخصاً می بافند یا به بافندگان دیگر مزد می دهند تا برایشان ببافند.

در آران نیز تعداد تکافان و کسانی که برای خودشان کار می کنند، زیاد است (یک سوم محصول کل منطقه). در رهق دو ثلثِ تولید،و در قمصر نیز از مجموع ۷۰۰ دستگاه فعال حدود  ۲۰۰ دستگاه شخصی است. در قهرود ۹۰% قالی ها از آنِ خود بافندگان است؛ زیرا این ده دچار کم آبی نیست و به همین رو وضع مادی شان در مقایسه با دیگر روستاها بهتر است (توفیق و پرهام ،۱۳۴۴ ،۶۰).

کارفرمایان خوب کاشان معتقدند ناآگاهی  و سودجویی برخی از تکبافان به جنبه هنری قالی صدمه وارد می کند.

 

آمار و میزان تولید

آمار قالی بافی و میزان تولید آن در کاشان

در سال ۱۳۳۶ بیست و پنج هزار دستگاه قالی بافی در شهر و قصبات و دهات کاشان دایر بوده و ۹۵% بافندگان آن زنان می باشند.

براساس آمارهای موجود،تعداد دار قالی بخش ها و روستاها و حومه کاشان در سال ۱۳۵۵ به ۱۸۲۴۴ دستگاه و در سال ۱۳۶۷ به ۲۴۷۹۱ دستگاه بالغ می شده (هادیزاده،۱۳۶۹ ،۴۱) و همچنین در سال ۱۳۶۷ آمار دارهای قالی در شهر کاشان حدود ده هزار دستگاه بوده است(همایونفال ، ۱۳۶۹ ،۱۴۷).

این آمار در سال ۱۳۷۵ به ۸۰ هزار دار بالغ گردیده است. همچنین براساس اعلام رئیس اتاق بازرگانی کاشان ۲۴۰ هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم ، هزینه های زندگی خود را از طریق تهیه مواد اولیه،تولید،فروش و سایر مشاغل وابسته به فرش تامین می کنند. تولید سالانه فرش دستباف کاشان نیز ۶۰۰ هزار متر مربع عنوان گردید(فرزانه، ۱۳۷۵ ،۱۰۵). براساس این آمار بالغ بر ۷۰% مردم شهرستان کاشان از طریق صنعت فرش امرار معاش می نمایند.

در سال ۱۳۲۸ سیسل ادواردز به کمک یکی از تجار کاشان تحول صنعت قالی بافی در این منطقه ا در جدولی تنظیم کرده که در پی می آید.

آمار مربوط به فرش کاشان در سال ۱۳۳۵

(طبق آمار مستخرجه ۱۳۳۵ شمسی توسط اداره کل آمار عمومی، تعداد کارگاه های صنایع خانگی (قالی و گلیم و زیلو) در ۸۸ نقطه کشور بالغ بر ۱۰۳۴۹۲ کارگاه بوده است.

جدول ۲:آمار دار قالی بافی از سال ۱۸۹۰ تا ۱۹۴۹ میلادی در منطقه کاشان (ادواردز،۱۳۶۸ ، ۳۷۳).

 

 

 

سال (میلادی)	تعداد کل	شهر	روستاها	نطنز و حومه آن
۱۸۹۰	۳	۳	۰	۰
۱۹۰۰	۱۵۰۰	۱۵۰۰	۰	۰
۱۹۱۰	۳۰۰۰	۳۰۰۰	۰	۰
۱۹۱۵	۵۰۰۰	۴۰۰۰	۱۰۰۰	۰
۱۹۲۰	۲۵۰۰	۲۵۰۰	۰	۰
۱۹۲۵	۶۰۰۰	۴۰۰۰	۲۰۰۰	۰
۱۹۳۰	۸۰۰۰	۴۰۰۰	۲۰۰۰	۲۰۰۰
۱۹۳۵	۱۰۰۰۰	۴۰۰۰	۴۰۰۰	۲۰۰۰
۱۹۴۰	۱۲۰۰۰	۴۰۰۰	۶۰۰۰	۲۰۰۰
۱۹۴۵	۱۱۰۰۰	۴۰۰۰	۵۰۰۰	۲۰۰۰
۱۹۴۹	۹۰۰۰	۴۰۰۰	۳۵۰۰	۱۵۰۰

 

جدول ۳: آمار دار قالی بافی از سال ۱۲۶۹ تا ۱۳۲۸ شمسی در منطقه کاشان (ادواردز،۱۳۶۸، ۳۷۵).

سال	تعداد دستگاه قالی بافی در شهر
۱۲۶۹	۳۳
۱۲۷۹	۱۵۰۰
۱۲۸۹	۲۰۰۰
۱۲۹۱	۴۰۰۰
۱۲۹۹	۲۵۰۰
۱۳۰۴	۶۰۰۰
۱۳۰۸	۴۰۰۰
۱۳۱۴	۴۰۰۰
۱۳۱۹	۴۰۰۰
۱۳۲۴	۴۰۰۰
۱۳۲۸	۴۰۰۰

 

تعداد کارگاه های قالی و گلیم و زیلوی شهرستان کاشان بالغ بر۱۱۱۸۹ کارگاه بوده که بیش از همه شهرهای قالی باف می باشد (رتبه اول در تعداد کارگاه) که ضمناً ۵/۵۹ درصد کارگاه های صنایع خانگی کاشان را تشکیل می داده است (پس از کاشان به ترتیب:اراک، همدان،چهارمحال ، زنجان ، شیراز،تبریز،سراب،دست گرگان، ملایر،کازرون،بهبهان، مشهد،سیرجان-بافت و یزد تا رتبه پانزدهم را تشکیل می داده اند).جمع شاغلین قالی باف کااشن در آن سال ۲۰۱۶۲ نفر بوده اند که از این تعداد ۸۱% مزد بگیر بوده اند (۱۶۲۶۶ نفر).

در سال ۱۳۴۰ طبق آمار وزارت کار، تعداد کارگاه های قالی بافی مرکز شهر کاشان و حومه (غیراز روستاها و بخش ها)،۱۵۲۳ مورد بوده که در آنها ۲۳۳۴ نفر شاغل بوده اند (۲۰۲۰ نفر زن و ۳۱۴ نفر مرد) (علی اکبری، ۱۳۸۱، ۴-۵۰۲).

جدول ۴: محصول متوسط سالیانه هر دار در مناطق مختلف کاشان ۱۳۴۴ (توفیق و پرهام ،۱۳۴۴ ،۳۶)

 

شهرکاشان	۲ تخته ۳×۳ ذرعی
آران و بیدگل	۴ تخته ۳×۲ ذرعی
نوش آباد،فین،برزک	۳ تخته ۳×۲ ذرعی
دیگر دهات قالی باف کاشان	۲-۵/۲ تخته ۳×۲ ذرعی
نقاط قالیچه باف کاشان	۴تخته ۲۵/۱×۲ذرعی
نقاط قالیچه باف نطنز	۳تخته ۲۵/۱×۲ ذرعی
جوشقان قالی	۶تخته ۳×۲ ذرعی
دهات جوشقان	۷-۸ تخته ۳×۲ ذرعی
میمه	۳ تخته ۳×۲ ذرعی

 

جدول ۵: میزان تولید مناطق مختلف کاشان ۱۳۴۳ (توفیق و پرهام ،۱۳۴۴ ،۳۶)

 

مناطق	تعداد دستگاه	میزان تولید دستگاه (ذرع مربع).	کل محصول (۳)×(۱)=(۳)
شهر کاشان	۲۵۰۰	۱۲	۰۰۰/۳۰
آران و بیدگل	۵۵۰۰	۲۴	۰۰۰/۱۳۲
نوش آباد ،فین،برزک	۳۱۰۰	۱۸	۸۰۰/۵۵
دیگر دهات قالی باف	۸۴۹۲	۱۳	۳۹۶/۱۱۰
نقاط قالیچه باف کاشان	۱۸۸۲	۱۰	۸۲۰/۱۸
نقاط قالیچه باف نطنز	۲۲۴۰	۸	۹۲۰/۱۷
جمع	۲۳۷۱۴	۴/۱۵	۹۳۶/۳۶۴

 

نظری کلی به صنعت فرش کاشان در سال های ۴۳-۴۴

از کل دهات، قصبات و شهرهای حوزه اداری کاشان (با میمه)، یعنی از ۱۸۴ پارچه آبادی فقط ۲۵ قریه قالیِ نمی بافند که اغلب آنها نیز از نقاط کم جمعیت یا مزارع بدون سکنه اند. در حدود ۲۷ هزار دستگاه بافندگی در این نقاط پراکنده است که پشت هر یک از آنها از یک تا شش نفر (بیشتر اطفال خردسال) به کار مشغول اند. در نتیجه متجاوز از ۸۰ هزار نفر که بیش از سه چهارم آنها زنان و دختران اند، بافندگی می کنند. البته با توجه به مشاغل مرتبط با آن مانند حلاجی،ریسندگی،ورتابی،چله کشی،رنگرزی، نقشه کشی ، تهیه وسایل بافندگی،دلالی،تجارت و بنکداری، این رقم به مراتب بیشتر است. در منطقه کاشان محصول سالیانه هر دار به طور متوسط ۱۵ ذرع و در جوشقان و میمه تقریباً۲۶ ذرع متر مربع است. به عبارت دیگر، در این منطقه سالیانه اندکی کمتر از نیم میلیون ذرع مربع فرش تولید می شود (توفیق و پرهام، ۱۳۴۴ ،۷۳).

فهرست شهرها و دهات قالی باف منطقه کاشان در سال ۱۳۴۴ (ارقام مربوط به این فهرست از طریق سرشماری به دست نیامده است، بلکه باید آنها را برآورده هایی تقریبی تلقی کرد)(توفیق و پرهام، ۱۳۴۴ ،۷-۸۵).

جدول ۶: برآورد تعداد دستگاه قالی بافی شهرها و روستاهای قالی باف منطقه کاشان در سال ۱۳۴۴ (توفیق و پرهام ، ۱۳۴۴، ۸۸-۸۵)

 

نوع منطقه	شماره	نام محل	تعداد دستگاه قالی بافی	نوع منطقه	شماره	نام محل	تعداد دستگاه قالی بافی
کاشان و حومه (نقاط مختلط)	۱	آران	۳۵۰۰	کاشان و حومه (نقاط مختلط)	۷۱	بله لا	۵
	۲	کاشان	۲۵۰۰		۷۲	اتابکی	۵
	۳	بیدگل	۲۰۰۰		۷۳	نصرآباد جیرو	۵
	۴	نوش آباد	۱۵۰۰		۷۴	صاحب آباد	۵
	۵	فین	۱۰۰۰		۷۵	تجرگون	۵
	۶	نصرآباد	۸۰۰		۷۶	حسامیه	۵
	۷	علی آباد	۸۰۰		۷۷	سورآباد	۴
	۸	نیاسر	۶۰۰		۷۸	هشه	۴
	۹	برزک	۶۰۰		۷۹	کوسنج	۴
	۱۰	یزدل	۴۵۰		۸۰	حسن آباد	۴
	۱۱	رهق	۴۰۰		۸۱	هیرمند	۴
	۱۲	راوند	۳۶۰		۸۲	جهق	۳
	۱۳	مرق	۳۵۰		۸۳	زنجانبر	۳
	۱۴	جوشقان استرک	۳۵۰		۸۴	وش	۳
	۱۵	طاهرآباد	۳۰۰		۸۵	فرآباد	۳
	۱۶	لنحر	۳۰۰		۸۶	بدیع آباد	۳
	۱۷	استرک	۲۵۰		۸۷	تکیه
	۱۸	سه ده	۲۵۰		۸۸	فریزهند	۲
	۱۹	ارمک	۲۲۰		۸۹	یارند	۲
	۲۰	وادقان	۲۰۰		۹۰	برز	۲
	۲۱	مشکان	۱۸۹		۹۱	سوکچم	۱
	۲۲	محمد آباد	۱۸۰		۹۲	جعفرآباد	۱
	۲۳	سار	۱۵۰		جمع		۱۹۵۹۲
	۲۴	کله	۱۵۰		نقاط قالیچه باف کاشان
	۲۵	قزاآن (گجگون)	۱۵۰		۹۳	قمصر	۷۰۰
	۲۶	قهرود	۱۳۰		۹۴	ابوزید آباد	۶۲۰
	۲۷	قالهر	۱۳۰		۹۵	حسین آباد آشتیانی	۱۰۰
	۲۸	سن سن	۱۲۸		۹۶	محمدآباد محمدی	۸۵
	۲۹	حسنارود	۱۲۷		۹۷	کاغذی	۸۰
	۳۰	باریکرسف	۱۲۰		۹۸	علی آباد	۶۰
	۳۱	ون	۱۲۰		۹۹	ریجن	۵۵
	۳۲	ازناوه	۱۰۰		۱۰۰	گبرآباد	۴۷
	۳۳	آب شیرین	۹۶		۱۰۱	یزدلان	۳۵
	۳۴	نشلج	۹۰		۱۰۲	فخره	۳۰
	۳۵	خزاق	۸۰		۱۰۳	قاسم آباد	۲۵
	۳۶	قه	۸۰		۱۰۴	گلستانه	۱۰
	۳۷	محمود آباد	۷۴		۱۰۵	باقرآباد
	۳۸	علوی	۶۰		۱۰۶	گلشن آباد
	۳۹	جوینان	۵۰		۱۰۷	اسدآباد
	۴۰	دیزچه	۵۰		۱۰۸	جعفرآباد
	۴۱	خنب	۴۵		۱۰۹	نواب
					جمع		۱۸۸۲
					نقاط قایچه باف نطنز
	۴۲	اسحق آباد	۳۵		۱۱۰	باد	۷۰۰
	۴۳	دره	۳۵		۱۱۱	نطنز	۵۰۰
	۴۴	چاله قره	۳۰		۱۱۲	خالدآباد	۳۰۰
	۴۵	ده زیره	۳۰		۱۱۳	ده آباد	۱۵۰
	۴۶	مزوش	۳۰		۱۱۴	اریسمان	۸۰
	۴۷	جزه	۳۰		۱۱۵	طرق	۸۰
	۴۸	چیمه	۳۰		۱۱۶	طامه	۵۰
	۴۹	خرمدشت	۲۵		۱۱۷	خفر	۴۰
	۵۰	شجاع آباد	۲۵		۱۱۸	سرشک	۴۰
	۵۱	درب جوقا	۲۵		۱۱۹	افوشته	۴۰
	۵۲	شادیان	۲۰		۱۲۰	درب آسیاب	۴۰
	۵۳	ابیانه	۲۰		۱۲۱	اوره	۳۵
	۵۴	بارونق	۱۵		۱۲۲	ابیازن	۲۵
	۵۵	خنچه	۱۲		۱۲۳	میلاجرد	۲۰
	۵۶	حسکو	۱۲		۱۲۴	وشوشاد	۲۰
	۵۷	فتح آباد	۱۲		۱۲۵	مزیدآباد	۲۰
	۵۸	بالاعباس آباد	۱۰		۱۲۶	جاریان	۱۵
	۵۹	حسین آباد سرتیپ	۱۰		۱۲۷	جزن	۱۵
	۶۰	علی آباد علوی	۱۰		۱۲۵	مزیرآباد	۲۰
	۶۱	سرنج	۱۰		۱۲۶	جاریان	۱۵
	۶۲	بید هند	۱۰		۱۲۷	جزن	۱۵
	۶۳	برزآباد	۱۰		۱۲۸	کندس	۱۰
	۶۴	هنجن	۸		۱۲۹	اسفیدان	۱۰
	۶۵	تتماج	۷		۱۳۰	رهن	۱۰
	۶۶	سادبان	۶		۱۳۱	دستجرد	۱۰
	۶۷	ولوجرد	۵		۱۳۲	نی نی	۸
	۶۸	باقرآباد	۵		۱۳۳	قمی	۶
	۶۹	سیف آباد	۵		۱۳۴	ریسه	۶
	۷۰	دولت آباد	۵		۱۳۵	متین آباد	۵
						ویشته	۵
						نیه	۵
						کشه	۵
					جمع		۲۲۴۰

 

 

جدول ۷: رشد تعداد دار قالی بافی در سال ۶۷ نسبت به سال ۱۳۵۵ در روستاها و حومه کاشان (هادیزاده ، ۱۳۶۹، ۴۱).

 

 

ردیف	نام منطقه	سال ۱۳۵۵	سال ۱۳۶۷	درصد رشد
۱	آران و بیدگل	۵۹۳۲	۷۹۵۹	۵/۲۵
۲	جوشقان قالی	۱۶۹۹	۱۷۳۸	۵/۲
۳	حومه	۳۲۳۷	۳۳۵۹	۴
۴	قمصر	۴۵۱	۸۶۳	۴۸
۵	کوهپایه	۵۸۴۰	۵۹۲۰	۵/۱
۶	کوبرات	۱۰۸۵	۴۹۵۲	۷۸
جمع	–	۱۸۲۴۴	۲۷۷۹۱	۵/۲۶

 

 

 

آمار قالی بافی در سال ۱۳۸۱

در سال ۱۳۸۱ واحد صنایع روستایی جهاد کشاورزی کااشن قالی بافی تعدادی از روستاها و شهرهای شهرستان کاشان را آمارگیری نمودند که در این آمار گیری شهرستان آران و بیدگل و روستاهای آن و نیز شهر کاشان و نواحی حومه آن که در گذشته شامل روستاهای: فین بزرگ و کوچک ، دیزچه، زیدآباد،راوند،طاهرآباد،خزاق،لتحر، حسن آباد می گردید نمی شود. در مجموع شاید بتوان گفت حداقل ۶۵ درصد سایر روستاها و شهرهای شهرستان را در بردار که بدینوسیله ضمن تشکر از آن واحد، جدولی که تهیه نموده ام، ارایه می گردد.

جدول ۸: فهرست و آمار قالی بافی تعدادی از روستاهای شهرستان کاشان در سال ۱۳۸۱

 

شماره	بخش	محل	تعداد دار قالی	تعداد بافنده
۱	نیاسر	سار	۴۱	۵۰
۲	نیاسر	مرق	۲۰۸	۲۹۳
۳	برزک	ویدوج	۲۵۹	۴۶۹
۴	برزک	ازوار	۸۳	۱۳۱
۵	برزک	ویدجا	۱۳۸	۲۱۸
۶	نیاسر	سادیان	۳۹	۴۷
۷	مرکزی	مشکان	۵۱۰	۶۷۲
۸	قمصر	قمصر	۳۱۷	۳۰۵
۹	قمصر	قهرود	۶۹	۸۶
۱۰	نیاسر	نیاسر	۲۸۵	۳۳۰
۱۱	نیاسر	نشلج	۵۰۳	۶۴۲
۱۲	نیاسر	جوشقان استرک	۴۱۲	۵۰۲
۱۳	برزک	آذران	۱۸۶	۲۷۶
۱۴	مرکزی	سن سن	۱۹۵	۲۸۵
۱۵	مرکزی	آب شیرین	۱۷۷	۲۶۰
۱۶	نیاسر	علی آباد	۶	۱۰
۱۷	نیاسر	وادقان	۲۲۳	۲۳۸
۱۸	نیاسر	رهق	۱۸۰	۲۸۵
۱۹	نیاسر	ارمک	۳۳	۶۰
۲۰	نیاسر	ازناوه	۳۴	۲۳
۲۱	نیاسر	ون	۹۳	۱۶۲
۲۲	نیاسر	پرزآباد	۷۸	۱۰۸
۲۳	نیاسر	علوی	۷۱	۱۱۹
۲۴	نیاسر	حسنارود	۱۰۲	۱۲۹
۲۵	مرکزی	محمودآباد	۱۶۶	۲۲۲
۲۶	مرکزی	باقرآباد	۱۷	۲۵
۲۷	قمصر	جوینان	۲۵	۳۷
۲۸	قمصر	قزاآن	۱۰۱	۱۴۷
۲۹	برزک	برزک	۴۶۹	۶۸۲
۳۰	قمصر	کامو	۱۰۵	۱۴۸
۳۱	قمصر	جوشقان قالی	۵۵۴	۷۱۱
۳۲	نیاسر	ورکان	۶۵	۷۹
۳۳	نیاسر	آرنجن	۲۱	۳۴
۳۴	نیاسر	پنداس	۲۶	۳۷
۳۵	نیاسر	تجره	۴۲	۷۰

 

هزینه تولید

فرایند تولید فرش دستباف شامل مراحل مختلفی از قبیل برپا کردن دار قالی،تهیه طرح و نقشه،تامین مواد اولیه لازم براساس طرح و نقشه، چله دوانی،بافندگی نیروی انسان،پایین آوردن قالی، دوخت در یک،دو،و در مواقعی چند نوبت (بسته به اندازه قالی)،پاک کردن قالی (شامل دارکشی،پرداخت ودر بعضی موارد شست و شو) و بالاخره عرضه برای فروش است. هزینه تمام شده تولید فرش، متناسب با جمع هزینه خای عوامل یاد شده بوده، از آنجا که در منطقه کاشان قالی بافی تماماً در منازل مسکونی صورت می گیرد و فاقد کارگاه های جمع بافی است ، هزینه های بیمه، مالیات و سایر موارد منظور نمی گردد. در اینجا آمارهایی از هزینه تولید در فرش در سال های مختلف ارایه می گردد:

جدول ۹: اجرت بافندگی در شعبه شرکت سهامی فرش کاشان در سال های ۸-۱۳۳۶ (علی اکبری،۱۳۸۱ ،۵۲۰)

 

نوع قالی    سال	۱۳۳۶	۱۳۳۷	۱۳۳۸	مصرف خامه در هر مترمربع به کیلو
۳۷ رجی	۱۲۲۰ ریال	۱۳۵۰ ریال	۱۳۵۰ یال	۳
۴۰رجی	۱۵۰۰ “”	۱۷۰۰”	۱۷۰۰    “	۵/۳
۴۲ رجی	۱۶۰۰ “	۱۹۰۰  “	۱۹۰۰   “	۲/۳
۴۵ رجی	۲۰۰۰ “	۲۲۰۰  “	۲۲۰۰   “	۵/۳
۴۸ رجی	۲۳۰۰ “	۲۶۰۰  “	۲۶۰۰    “	۵/۳
۵۰ رجی	۳۵۰۰ “	۲۸۰۰   “	۲۸۰۰     “	۵/۳

 

جدول ۱۰: هزینه قیمت تمام شده و فروش قالی ۴۰ رجی در بعضی از مناطق بافت قالی – سال ۱۳۴۵ (علی اکبری،۱۳۸۱ ،۶۰۳)[۱]

[۱] که مزد قم و کاشان یک جور و گران تر از بقیه شهرها بوده و پس از آن اصفهتن است. فروش هم این سه شهر گران ترند (البته اصفهان گران تر می فروشد: تا ۶۰۰۰-۵۵۰۰).

 

 

شهر	خامه رنگ شده	پود	نقشه و رنگ	جمع هزینه مواد اولیه	مزد	جمع کل (به ریال)	فروش	درصد
کاشان ۴۰ رج	۱۷۲۰	۱۵۰	۲۷۰	۲۱۴۰	۲۲۰۰	۴۳۴۰	۵۰۰۰-۵۵۰۰	۲۵-۲۰
۲۵ رج	۸۰۰ رنگ نشده	۲۲۰	۱۹۵	۱۲۱۵	۱۱۷۵	۲۳۹۰	۲۵۰۰-۳۰۰۰	۳۰۰۰-۳۵۰۰
۳۰رج	۱۰۶۰	۱۹۵	۲۲۰	۱۴۷۵	۱۴۵۵	۲۳۹۰	۳۰۰۰-۳۵۰۰	۳۵۰۰-۴۰۰۰
۳۵ رج	۱۴۴۰	۱۸۰	۳۲۰	۱۹۴۰	۱۷۹۰	۳۷۳۵	۴۰۰۰	۴۵۰۰
۴۰رج	۱۶۰۰	۱۵۰	۳۹۰	۲۱۴۰	۲۲۱۵	۴۳۶۰	۵۰۰۰-۵۵۰۰	۵۵۰۰-۶۰۰۰

 

قیمت دار:۴×۳ ذرع (۱۸۰-۲۲۰تومان)،۵×۴ ذرع (۲۳۰-۲۵۰ تومان)،۵/۳×۵/۲ ذرع (۱۵۰-۱۶۰ تومان)،۳×۲ ذرع (۱۲۰-۱۳۰ تومان)،۲×۲۵/۱ ذرع (۸۰-۱۰۰ تومان). با هر دار چوبی معمولاً ۱۵ تا ۲۰ قالی می بافند.

ابزار بافندگی:

• شانه (دسته و بدنه چوبی با یک تیغه فلزی هجده دندانه ای)۱۱ تومان
• قیچی ۵تومان
• چاقو ۵ تومان

واحد نقشه ورقه است که در کاشان دو نوع آن معمول است:

1. ورقی که ۴۵۶ (۲۴×۱۹)خانه دارد و در هر خانه ده جفت تار می خورد. هرچهار خانه نیز معادل یک گره (۵/۶ سانتیمتر)است.
2. ورقی که ۳۲۰ (۲۰×۱۶)خانه دارد.

قیمت روی هر نوع کاغذ یکسان و مساوی ۱۵ تا ۲۰ تومان است. مشتریان ترجیح می دهند نقشه های آنها تا حد امکان روی کاغذ نوع اول کشیده شود تا تعداد ورق ها و در نتیجه قیمت نقشه کمتر باشد. انواع نقشه های معمول در کاشان به ترتیب فراوانی عبارت است از: ربعی،قدی،نیمی،تمام و واگیره.

اگر از یک نقشه به خوبی محافظت شود، می توان حداکثر تا ۵ بار از آن استفاده کرد. تخته های نقشه نیز پس از فرسودگی تعمیر می شوند. واحد خرید و فروش خامه ماشینی بقچه ۵/۴ کیلوئی و قیمت ان ۱۰۸۰ تا ۱۸۰۰ ریال است. کرک از تهران تهیه و بقچه ای ۲۲۰۰ ریال است. ابریشم خام گیلان را وارد و پس از شستشو با قلیا و ریسیدن،سنگی (۱۰۰ مثقال=۴۶۵ گرم)۹۳۰ تا ۱۰۰۰ ریال می فروشند. ابریشم رنگ شده سنگی ۱۲۰۰ ریال است [(توفیق و پرهام،۱۳۴۴ ، ۳۰-۲۰).

جدول ۱۱: هزینه ای که برای یک فرش پشمی ۴×۳ متر درجه یک ۴۰ رجی برآورد می شود (هادیزاده، ۱۳۶۹ ، ۱۲۷)

 

ردیف	نام اجناس	نیاز کلی	فی برای ۱ کیلو ریال	قیمت کل جنس
۱	چله	۶ کیلو	۴۰۰۰	۲۴۰۰۰
۲	پود باریک	۳ کیلو	۳۵۰۰	۱۰۵۰۰
۳	پود ضخیم	۱۳ کیلو	۱۰۰۰۰	۴۲۰۰۰
۴	رنگ و خامه	۵۵ کیلو	۱۵۰۰	۵۵۰۰۰۰
۵	طناب	۳کیلو	–	۴۵۰۰
۶	نقشه	۱۵ ورق	–	۵۰۰۰۰
۷	چله دوانی	–	–	۱۵۰۰۰
۸	هزینه های جنبی	–	–	۵۰۰۰۰۰
۹	پرداخت	–	–	۱۰۰۰۰
۱۰	دستگاه	–	–	۲۰۰۰
۱۱	سود سرمایه	–	–	۱۳۴۲۰۰۰
	کل مبلغ فروش	–	–	۳۶۰۰۰۰۰

 

جدول ۱۲: هزینه ای که برای یک فرش کرک ۴×۳ درجه یک ۴۰ رجی برآورد می شود (هادیزاده،۱۳۶۹ ،۱۲۸)

ردیف	نام اجناس	نیاز کلی	فی برای ۱ کیلو ریال	قیمت کل جنس
۱	چله	۵ کیلو	۴۰۰۰	۲۰۰۰
۲	پود باریک	۳ کیلو	۲۵۰۰	۱۰۵۰۰
۳	پود ضخیم	۱۲ کیلو	۳۵۰۰	۴۲۰۰۰
۴	رنگ و خامه	۶۰ کیلو	۱۰۰۰۰	۶۰۰۰۰
۵	طناب	۳ کیلو	۱۵۰۰	۴۲۰۰
۶	نقشه	–	–	۶۰۰۰۰
۷	چله دوانی	–	–	۱۵۰۰۰
۸	هزینه های جنبی	–	–	۵۰۰۰۰
۹	پرداخت	–	–	۱۰۰۰۰
۱۰	مزد بافت		–	۱۵۰۰۰۰۰
۱۱	دستگاه	–	–	۲۰۰۰
۱۲	سود سرمایه	–	–	۱۲۸۶۰۰۰
	کل مبلغ فروش	–	–	۳۶۰۰۰۰۰

 

 

جدول ۱۳ : هزینه ای که برای یک فرش  ابریشم ۴×۳ درجه یک ۶۰ رجی برآورد می شود (هادیزاده،۱۳۶۹ ،۱۲۹)

 

ردیف	نام اجناس	نیاز کلی	فی برای ۱ کیلو ریال	قیمت کل جنس
۱	چله	۶ کیلو	۱۰۰۰۰۰	۶۰۰۰۰۰
۲	پود باریک	۶کیلو	۳۸۰۰	۲۲۸۰۰
۳	پود ضخیم	۱۸کیلو	۳۶۰۰	۵۸۸۰۰
۴	رنگ و خامه	۴۰کیلو	۷۵۰۰۰	۳۰۰۰۰۰
۵	طناب	۳کیلو	۱۵۰۰	۴۵۰۰
۶	نقشه	–	–	۶۰۰۰۰
۷	چله دوانی	–	–	۵۰۰۰۰
۸	هزینه های جنبی	–	–	۵۰۰۰۰
۹	پرداخت	–	–	۲۰۰۰۰
۱۰	مزد بافت	–	–	۵۰۰۰۰۰۰
۱۱	دستگاه		–	۲۰۰۰
۱۲	سوذ سرمایه	–	–	۱۱۳۱۹۰۰
	کل مبلغ فروش	–	–	۱۰۰۰۰۰۰۰

 

مراحل بافت یا تولید فرش دستباف:

• برپا کردن دار قالی
• تهیه و خرید تجهیزات بافت
• تهیه طرح و نقشه
• تامین مواد اولیه
• چله دوانی و دوخت
• بافندگی
• رفت و آمد (ایاب و ذهاب)
• پایین آوردن قالی
• پاک کردن (شامل دارکشی، پرداخت و در بعضی موارد شست و شو)

هزینه هر یک از مراحل مذکور عبارت است از:

۱-هزینه دار قالی

هزینه دارقالی برای یک فرش ۱۲ متری حدود ششصد هزار ریال می باشد.زمان استهلاک دار قالی معمولاً حدود ۲۰ سال است.

هزینه دار قالی                                                        حدود ۰۰۰/۶۰۰ ریال

مدت زمان استفاده                                                            حدود ۲۰ سال

مدت زمان تولید فرش ۱۲ متری ۴۰ رجی به طور متوسط                       ۱۸ماه

در نتیجه هزینه دار قالی برای هر متر مربع فرش برابر است با          ۳۷۵۰ ریال

۲-هزینه تجهیزات بافت

ابزار و وسایل بافت شامل شانه،قیچی و چاقو است که پس از بافت دو تا سه قالی مستهلک می شود. هزینه خرید و تامین ابزار حدود یک صد هزار ریال است و با توجه به مدت زمان استهلاک آن هزینه تجهیزات در هر متر مربع فرش برابر است با:               ۲۷۷۸ ریال

متوسط هزینه تجهیزات در هر متر مربع فرش

۳-هزینه طرح و نقشه

یکی از فاکتورهای بسیار مهم در تولید فرش دستباف، طرح و نقشه آن است. از این رو،هزینه های مرتبط  به آن بسیار متنوع است. گاه فرش فقط با یک نقش وجود دارد و گاه با یک نقشه قالی های انبوه باتفه می شود. هزینه طرح و نقشه در هر یک از حالات متفاوت است. هزینه نقشه برای بافت دو یا سه قالی نسبتاً بالا است و پس از آن،نه تنها از ارزش نقشه کاسته می شود بلکه قالی بافته شده آن هم ارزش کمتری می یابد.

بافرض تولید بیشتر از دو یا سه قالی از یک طرح و نقشه،هزینه آن برای انواع فرش به طور متوسط چنین است:

فرش تمام ابریشم ۵۰ تا ۶۰ رج کاشان    ۰۰۰/۲۰۰ تا ۰۰۰/۶۰۰ ریال در هر متر مربع

فرش تمام ابریشم ۶۰ تا ۷۰ رج کاشان    ۰۰۰/۴۰۰ تا ۰۰۰/۸۰۰ ریال در هر متر مربع

فرش پشم ۲۵ تا ۳۰ رج کاشان             ۰۰۰/۵۰ تا ۰۰۰/۲۰۰ ریال در هر متر مربع

فرش پشم ۳۰ تا ۳۵ رج کاشان             ۰۰۰/۵۰ تا ۰۰۰/۳۰۰ ریال در هر متر مربع

فرش پشم ۴۵ تا ۵۰ رج کاشان             ۰۰۰/۱۰ تا ۰۰۰/۵۰۰ ریال در هر متر مربع

فرش کرک ۳۰تا ۳۵ رج کاشان            ۰۰۰/۵۰ تا ۰۰۰/۲۵۰ ریال در هر متر مربع

فرش کرک ۴۵ تا ۵۰ رج کاشان           ۰۰۰/۱۰۰ تا ۰۰۰/۵۰۰ ریال در هر متر مربع

۴-هزینه تامین مواد اولیه

مواد اولیه در بافت فرش شامل خامه یا پرز، چله یا تار و پود رو زیر است .

میزان مواد اولیه مصرفی در هر متر مربع فرش تابع رج شمار قالی است.

در بازار فرش کاشان برای تعیین میزان مواد اولیه فرش،از شاخص ذرع چهل رجی استفاده می شود. به عنوان مثال، برای فرش های پشمی و کرکی با رج شمار ۳۰ الی ۳۵ رج، میزان مواد اولیه برای هر ذرع ۴۰ رجی فرش برابر است با:

کرک ۶ لا                    ۸کیلوگرم

پشم ۶ لا                      ۶کیلوگرم

تار(چله) ۱۲ لا               ۱ کیلوگرم

پود                     ۵/۱ کیلوگرم

وبرای فرش های پشمی و کرکی با رج شمار ۳۵ تا ۴۰ رج

کرک ۴ یا ۵لا                ۵/۷ کیلوگرم

پشم شماره ۸                  ۵ کیلوگرم

چله یا تار ۹ لا               ۶۰۰ تا ۶۵۰ کیلوگرم

پود                             ۱۲۰۰ گرم

 

 

 

جدول ۱۴:قیمت مواد اولیه مصرفی در کیفیت های درجه ۱ و ۳

 

نوع مواد	قیمت (kg / ریال) کیفیت درجه ۳	قیمت (kg / ریال) کیفیت درجه ۱
ابریشم	۰۰۰/۲۵۰	۰۰۰/۳۵۰
کرک	۰۰۰/۴۰	۴۷۰۰۰
پشم	۱۵۰۰۰	۴۰۰۰۰
چله	۱۲۰۰۰	۱۵۰۰۰
پود رو	۱۸۰۰۰	۲۲۰۰۰
پود زیر	۱۴۰۰۰	۱۶۰۰۰

 

به عنوان مثال هزینه مواد اولیه برای قالی ۴۰ رج به ازای هر متر مربع آن برابر است با:

هزنه کرک مصرفی (پرز)          ۰۰۰/۲۲۵=۰۰۰/۴۵×۵ ریال بر متر مربع

هزینه پشم مصرفی (پرز)            ۰۰۰/۱۶۰=۰۰۰/۲۰×۴ ریال بر متر مربع

هزینه چله مصرفی (تار)            ۰۰۰/۱۴=۰۰۰/۱۴×۱ ریال بر متر مربع

هزینه پود                             ۰۰۰/۲۷=۰۰۰/۱۲ + ۰۰۰/۱۵ ریال بر متر مربع

۵-هزینه چله دوانی و دوخت قالی

هزینه چله دوانی و دوخت قالی              ۰۰۰/۱۵ تا ۰۰۰/۲۰ ریال بر متر مربع

۶-هزینه نیروی انسانی (بافنده)

هزینه نیروی انسانی در بافت فرش تمام ابریشم      ۲۰۲۵۰ تا ۲۲۹۵۰ ریال بر متر مربع

هزینه نیروی انسانی در بافت فرش گل ابریشم     ۱۳۵۰۰ تا ۲۱۶۰۰ ریال بر متر مربع

هزینه نیروی انسانی در بافت فرش بوم ابریشم     ۱۶۲۰۰ تا ۱۸۹۰۰ ریال بر متر مربع

هزینه نیروی انسانی در بافت فرش کرکی          ۱۰۸۰ تا ۱۳۵۰۰ ریال بر متر مربع

هزینه نیروی انسانی در بافت فرش پشمی          ۸۱۰۰ تا ۱۰۸۰۰ ریال بر متر مربع

هزینه نیروی انسانی در بافت فرش جوشقانی       ۵۴۰۰ تا ۸۱۰۰ ریال بر متر مربع

هزینه نیروی انسانی دربافت فرش میمه             ۶۷۵۰ تا ۹۴۵۰ ریال بر متر مربع

به عنوان مثال دستمزد بافنده فرش کرک ۵۰ رجی برابر است با:

ریال بر متر مربع     ۰۰۰/۵۴۰ تا ۰۰۰/۶۷۵=۵۰×(۸۰۰/۱۰ تا ۵۰۰/۱۳)

۷-هزینه ایاب و ذهاب

هزینه ایاب و ذهاب برای کارفرما،شامل بازدیدهایی است که در طول بافت قالی از بافندگان به عمل می آید و در این بازدیدها نیازهای مطرح شده درباره بافت قالی نیز تامین می گردد. کارفرما،به طور متوسط،با فرض اینکه هر دو یا سه ماه بازدید داشته باشد، در حدود ۲۰۰ هزار ریال هزینه ایاب و ذهاب می پردازد.

۸-پایین آوردن قالی

به عنوان مثال برای بافت قالی کرکی ۴۰ رج ۱۲ متری،در صورتی که کارفرما از کیفیت بافت رضایت داشته باشد پاداشی در حدود پانصد تا ششصد هزار ریال به بافنده پرداخت می شود که معادل چهل تا پنجاه هزار ریال به ازای هر متر مربع فرش خواهد بود.

۹-هزینه پاک کردن قالی

پاک کردن قالی بعد از اتمام بافت قالی و پایین آوردن آن صورت می گیرد.به طور معمول عملیات پااک کنی عبارتند از:دارکشی-پرداخت-شور

هزینه های پاک کردن به ابعاد متریک، رج شمار و جنس فرش بستگی دارد،منتها به طور متوسط به ازای هر متر مربع فرش، مقدار هزینه به کار برده شده بین پنج تا پانزده هزار ریال متغیر است (شریف،۱۳۷۹ ، ۱۶-۶).

 

 

جایگاه قالی دستباف در رشد اقتصادی کاشان

شرایط اقلیمی و آب و هوایی شهرستان کاشان، ویژگی های خاصی را بر این منطقه حاکم نموده؛آن گونه که بیشتر مردم به ناچار باید برای تامین معیشت خود به سراغ مشاغلی غیر از کشاورزی و دامداری و مشاغل مناط سردسیر یا مناطق دریایی بروند.قالی بافی از آن حرفه هایی است که باا قلیم کاشان سازگار است و با شغل های وابسته به خود بسیاری را جذب می کند آمار اعلام شدۀ اتاق بازرگانی کاشان نشان می داد که حدود ۷۰% مردم این منطقه در سال ۱۳۷۵ به طور مستقیم و غیرمستقیم از صنعت فرش و مشاغل وابسته به آن ارتزاق می نمود. انگیزه اصلی مردم از تولید قالی برطرف کردن هزینه های زندگی است.در واقع قالی بافی، یا اصل درآمد آنها را تشکیل می دهد و یا درآمد تکمیلی برای کمبود های معاشی آنان است.

[بررسی های انجام شده نشان می دهد که ۸۹% از بافندگان روستاهای کاشان، تنها با فروش فرش خود می توانند زندگی خود را اداره و مواد اولیه برای بافت فرش بعدی را تهیه کنند. بنابراین تنها ۱۱% از بافندگان قادرند تا پایین آمدن قالی بعدی صبر کنند و منتظر بازار بهتری برای فروش قالی خود باشند. بسیاری از بافندگان نیز تحت پوشش کارفرمایان هستند که امرار معاش آنها کاملاً به ان شغل بستگی دارد. در بیشتر روستاهای کاشان به علت محدودیت آب و زمین ، روستاییان مجبورند در کنار کشاورزی سطحی خود،به شغل های دیگر نیز روی آورند تا بر اثر کمبود های مالی مجبور به مهاجرت از روستا نشوند.از این رو، قالی بافی- به عنوان شغل تکمیلی – نقش بسیار موثری در کنترل مهاجرت و ثبات در روستاها داشته است. مطالعات دکتر مهدوی در مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی درباره مسائل کشاورزی منطقه بیابانی شرق کاشان بیانگر آن است که بین ۶۴ تا ۸۵%کل درآمد سالانه روستاهای منطقه ابوزید آباد کاشان از قالی بافی بوده که این امر عامل اصلی کندی مهاجرت روستایی در این منطقه](همایونفال ، ۱۳۶۹ ، ۱۶۹).

تحقیقات انجام شده در مورد میزان مهاجرت در شهرهای ایران نشان می دهد که وضعیت قالی بافی باعث شده مهاجرت در منطقه کاشان در مقایسه با سایر نواحی ایران کندتر باشد. همچنین قالی بافی در این منطقه موجب بهره وری بیشتر برخی از محصولات دامی و گیاهی شهرستان ؛ مانند گونه های گیاهی رنگ دار و اجزای آنها همچون پوست انار، پوست گردو و پوست بادام، پشم و کرک دام های محلی ، پنبه مناطق جلگه ای کاشان و در گذشته نیز ابریشم شده است.

موقعیت بسیار خوب قالی کاشان در بازارهای جهانی،بی شک بر رونق تولید آن در کاشان افزوده و امیدواری خوبی در بین هنرمندان فرش در تداوم حرکت سازنده خود ایجاد کرده است.

صادرات فرش کاشان

صادرات فرش منطقه کاشان حداقل از زمان صفویه در دوره شاه طهماسب صفوی با صدور فرش جوشقان قالی به هند و سپس به عثمانی آغاز شد. در زمان شاه عباس اولین فعالیت صادراتی فرش ایران به اروپا، از کاشان به مقصد لهستان (به سفارش پادشاه این کشور).برای فرش های معروف پولونز صورت پذیرفت.فرش کاشان پس از آن در اروپا به شهرت و محبوبیت تام رسید و تا پایان دوره شکوفایی فرش صفویه خواهان بسیار داشت و به کشورهای آن قاره صادر می شد.

در دوره قاجار نیز با اهدای قالی کاشان به ملکه انگلیس توسط ناصرالدین شاه، شهرت دیرینه فرش کاشان احیا گردیده و پس ازآن حاج مانده علی آقا کاشانی فرش کاشان را از طریق اسلامبول به اروپا صادر می کرد (نراقی،۱۳۷۲ ،۳۸۷).در پایان جنگ اول، شرکت های آمریکایی ،ایتالیایی و … برای تهیه و تولید فرش کاشان، در این شهرستان شعبه هایی دایر نمودند که بعضاً تا دوران جنگ جهانی دوم به کار تهیه و تولید و صدور فرش کاش به ممالک خود اشتغال داشتند. از آن پس نیز تجار و تولیدکنندگان عمده فرش کاشان و صادر کنندگان فرش در تهران،کار صادرات فرش را به کشورهای اروپایی و امریکایی و نیز برخی کشورهای عربی و آسیایی ادامه دادند.

امروزه معروفیت فرش های صادراتی کاشان تا بدان پایه است که رقیب اصلی فرش ایران در بازار جهانی یعنی هند،فرش های خود را به دو عنوان :[هند و کاشان] و[هند و کرمان] به عرصه بین المللی عرضه می کند.(اشرفی،۱۳۷۲ ،۳۷).

گزارش اتاق بازرگانی ایران و آلمان (توسط نایب رئیس-یحیی فتحی -۲/۱۲/۱۳۴۶).

او خطاب به نخست وزیر وقت ایران، ضمن توضیح فرش مناطق مختلف،کاشان را هم که فرش آن به آلمان صادر می شود. شرح می دهد:

در کاشان و محالات اطراف آن تولید فرش نسبت به موقعیت خودش به سایر نقاط ایران بیشتر اشت و تماماً خانگی و به طور انفرادی و فامیلی بافته می شود و به علت خشکسالی سال های اخیر،اکثر مردن به کار فرشبافی مشغول شده اند و طریق عملکرد آنها این است که صاحب کار،داربست و مواد اولیه و رنگ و نقشه را می دهد  وچله دوان دار را تارکشی می کند و صاحب کار هر دو هفته یکبار سرکشی می نماید و پس از خاتمه کار رج شمار اجرت داده می شود فرش خوب کاشان در حدود ۴۰ رج در یک گره و شانزده گره یک ذرع حساب می شود و حداکثر تا ۸۰ رج هم امکان بافت دارد.قالیچه های کاشان معمولاً جفتی بوده و اجرت بافت آن،نصف قیمت تقسیم شده است.

فرش های بافته شده در نطنز آباد و خنه آباد :[نطنز و باد و خالد آباد]، ابوزید آباد ، راوند، تراب آباد :[طاهرآباد]، سرک :[استرک]، جوشقان ،ون،سار،بادغان :[وادقان]، نیاسر،فین،حسن آباد،لتهور :[لتحر]،نصرآباد،حسین آباد،سن سن ، یزل :[یزدل]،قزاق،اردستان،مشهد اردهال و وزاره به نام فرش کاشان صادر می شود. روی هم رفته فرش های کاشان خوب و بادوام است ولی به شرط آنکه زیاد از نقشه های اصیل قدیمی محلی دور نشوند. اخیراً صنعت بافندگی فرش تهران توسط کاشانی ها و بافندگان سایر شهرستان ها که به تهران آمده اند انجام می شود و بیشتر نقشه های قم و کاشان را می بافند و به همین نام ها هم به فروش می رسد. این دستگاه ها هم خیلی زیاد و در محلات بی سیم نجف آباد، تیر دوقلو،میدان خراسان، شهر ری،سید ملک خاتون، گرگان،فوزیه،نارمک،تهران نو،خیابان رباط کریم ، قلعه مرغی دایر است.

… مرغوبترین پشم های ایران پشم خراسان آن هم از نوع سفیدش و همچنین پشم سفید بره گی کاشان است که بسیار لطیف و بادوام است (علی اکبری،۱۳۸۱ ،۶۵۴-۶۵۲).

گزارش وضع بازار فرش ایران از ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۵ توسط سفارت ایران در آلمان،(علل تنزل و کسادی بازار فرش ایران)۳/۳/۱۳۵۶

کشورهای هندوستان، پاکستان، رومانی و بلغارستان فرش های خود را با نقوش اصیل ایرانی و حتی به نام شهرهای مهم ایران مانند: کاشان، اصفهان، قم، کرمان،تفرش،ساروق، ترکمن مشهد و غیره  در بازار اروپا عرضه می نمایند.

دلایل:

• گرانی فرش ایران به دلیل افزایش داخلی قیمتها و…
• تقلید ازطرح های فرش مهم ایران
• عدم تبلیغ لازم
• حراج های قلابی توسط بازرگانان سوئ استفاده چی
• کولی های دوره گرد آلمانی فرش کم ارزش و ماشینی را درب خانه ها به مردم،ایرانی معرفی می کنند.

منبع:

نگاهی به تاریخ درخشان فرش کاشان

تألیف:دکتر امیرحسین چیت سازیان

عضو هیئت علمی داشگاه کاشان

انتشارات سروش

تهران ۱۳۸۸