تعریف برخی از واژههای پرکاربرد در صنعت فرش ماشینی و فرش دستباف
فرش:کلمه ای است عربی و به هرآنچه که گستردنی باشد گفته می شود معادل فارسی آن قالی،قالیچه و…می باشد.
پشم:لیف پروتئینی و مجعد است که روی پوست گوسفندان می روید وبراثر سوختن بویی مشابه بوی موی سوخته از خود متصاعد می نماید و پس از دورکردن شعله خاموش می شود و خاکستری نرم وپودر مانند باقی می گذارد.
کرک:الیاف ظریف لابلای موی بز یا شتر است ولیکن درفرش،به الیاف ظریف وبلند پشمی(مانند پشم های گوسفندان نژاد مرینوس در استرالیا ویا بلوچ)کرک گفته می شود.
پشم بهاره:پشمی است که طی روزهای آخر زمستان یا اول بهار،قبل از بارش اولین باران بهاری برروی گوسفندان چیده شده باشد که بخاطر داشتن لطافت و طول زیاد و نداشتن خارو خاشاک از پشم پاییزه مرغوب تر است.
خامه:اصطلاحا در هنر فرشبافی به نخ پشمی مورد استفاده برای پرزهای فرش است که بصورت دولا تهیه می شود خامه گفته می شود.
متریک:واحد اندازه گیری ضخامت خامه پشمی مورد مصرف در قالیبافی است.به عدد طولی خامه پشمی یک لا بر حسب متر که وزن آن یک گرم باشد می گویند لذا هرچه عدد متریک بیشتر بشود خامه پشمی یک لا ظریف تر می گردد.متداولترین اعداد متریک در خامه ها۳الی۱۰ می باشند.
ابریشم:الیاف بسیار بلند پروتئینی هستند که کرم ابریشم برای تولید پیله در اطراف خود ترشح می کند.
دنیر: واحد اندازه گیری ضخامت الیاف ابریشم است وبه وزن ۹۰۰متر لیف ابریشمی برحسب گرم گفته می شود.برعکس عدد متریک هرچه عدد دنیر بیشتر شود لیف ابریشمی ضخیمتر می گردد.
پنبه: الیاف سلولزی است که ازغوزه گیاه پنبه بدست می آید و بر اثر سوختن بوی کاغذ سوخته از خود متصاعد می نماید وپس از دور شدن از آتش خاموش می شود و خاکستری نرم وپودر مانند باقی می گذارد.
تار ( چله ): نخهایی هایی هستند تازک،چند لا شده وپرتاب که معمولا از جنس پنبه بوده وبرای بافت فرش بایستی برروی دار بطور عمودی نصب گردند و وظیفه آن نگهداری گره های فرش می باشند.
ذرع: واحد اندازه گیری طول فرش از قدیم می باشد که در مناطق فارسی باف معادل ۱۰۴ سانتیمتر ودر مناطق کرمانی باف ۱۰۸ سانتیمتر ودر مناطق آذری باف ۱۱۲سانتیمتر است.
چارک:به۴/۱ ذرع،چارک گفته می شود که در مناطق فارسی باف۲۶ سانتی متر است ودر مناطق آذری باف ۲۸سانتیمتر است.
گره ذرعی:به۱۶/۱ ذرع یا به ۴/۱ چارک گره ذرعی می گویند که در مناطق فارسی باف۵/۶ سانتیمتر و در مناطق آذری باف ۷سانتیمتر است.
رج: به ردیف طولی و عرضی گره ها رج می گویند.
رجشمار: به تعداد رج های بافته شده(یا گره های زده شده)در یک گره ذرعی رجشمار میگویند.
ریشه:به پایه واساس هر چیزی ریشه گویند که در فرش پایه واساس را جفت چله ها(یک چله زیر و یک چله رو)یعنی همان ریشه ها انجام می دهند.
طول پرز: به ارتفاع پرزهای فرش گفته می شود.
چله کشی: به نصب تار برروی دار جهت بافت فرش به صورتی که تارها یک در میان زیر ورو باشند چله کشی می گویند چله های زیر در پشت فرش قرار گرفته و توسط بدنه های پرز پوشانده می شوندو چله های رو نیز در داخل فرش قرار می گیرند عمل چله کشی به سه روش فارسی وآذری و یا تلفیقی انجام می شود.
کمانه: چوب یا قطعه ای لوله ای شکل است که محل چله های زیر و رو را در فرش تغییر می دهد و باعث می شود تا یک ردیف ضربدری درچند سانتیمتری دم بافت بوجود آید.
سه لا گرد: در مناطقی مانند کاشان و اصفهان و…به منظور ایجاد استحکام در چله ها ابتدا نخ های نازک چله را در سه گروه و درجهت عقربه های ساعت(s)تاب می دهند سپس این سه گروه را روی هم گذاشته و به منظور باز نشدن تاب اولیه درجهت عکس عقربه های ساعت (z)می تابند.بدیهی است هرچه تعداد لاها وتاب نخ بیشتر شود استحکام نخ نیز بیشتر میشود.
پود: پودها نیز معمولا از جنس پنبه می باشند و به صورت افقی در بافت فرش استفاده می شوند و وظیفه آن نگهداری چله ها در کنار یکدیگر می باشد.
پود زیر (پود ضخیم): در این نوع پود که نخ ها در یک جهت تابیده می شوند هرچه تعداد لاهای نخ و مقدار تاب آن کمتر باشد بهتر است پود زیر ضخیمتر می باشد واز زیر ضربدری چله های فرش بطور مستقیم عبور داده می شود.
پود رو (پود نازک): در این نوع بایستی از تعداد لاها و تاب بیشتری استفاده شود تا پود ضمن نازک بودن از استحکام نیز برخوردار باشد.پود نازک از بالا ضربدری عبور داده می شود وپس از دور زدن چله های زیر و رو روی پود زیر به شکل زیگزاگ قرار می گیرد.
حاشیه: معمولا به دو شکل باریک وپهن اطراف طرح مرکزی فرش را می پوشاند.
زمینه: بخشی است در میان فرش که گل ها و اجزا طرح بر روی آن نقش بسته اند.
ترنج: به بخش مرکزی فرش که معمولا مدور یا بیضی شکل است ترنج گفته می شود.
سرترنج: معمولاً در ابتدا و انتهای طرح ترنج قالبی به همراه اجزا طرح کشیده می شود که اصطلاحا به آن سرترنج می گویند.
