اطلاعات فرش

هنرمندان و پیش کسوتان معروف فرش کاشان

کاشان

-دورۀ صفویان

نقاشان و طراحان:
افزون بر اینکه بافت فرش و رنگرزی و تهیه مواد اولیه در کاشان در این دوران زمینه های مناسبی داشت،- طراحی و نقاشی نیز در آن دیار پر رونق بود؛ آن گونه که برترین طراحان و نقاشان در دوره حساس شاه طهماسب و شاه عباس از کاشان برخاسته و در دربار صفویه نفوذ بسیار یافتند. با انتقال بهزاد از هرات به تبریز، شاگردان و هنرمندان شهیر در دوره شاه طهماسب در محفل هنری صفویان گرد آمدند. خواجه عبدالوهاب و پسرش خواجه عبدالعزیز از جمله نقاشان پرآوازه ای هستند که از کاشان به کتابخانه سلطنتی آن دوران فراخوانده شدند.
خواجه عبدالوهاب نقاش کاشانی و فرزندش و نیز مولانا کمال الدین نقاش کاشانی ، که به دربار شاه طهماسب راه یافتند، در نقاشی آن دوره سهم بسزایی داشتند. او که استاد معروف و مسلم عصر خود بود،استاد نقاشی شاه طهماسب نیز بوده و به همین رو شاه وی را بسیار گرامی می داشت و از سویی خواجه عبدالعزیز را شاگرد خود می خواند.این سه تن در حد فاصل زمانی دو مکتب بهزاد و رضا عباسی نقش آفرینی می کردند.
کتاب گلستان هنر، سرآمد شاگردان بهزاد در تبریز را خواجه عبدالعزیز و استاد مظفر علی می داند. عبدالعزیز در زردوزی نیز استاد بوده و شعد هم می سروده است.میرزا محمد کاشانی نیز از شاگردان او بوده است.میر عبدالصمد کاشانی نیز از طراحان مکتب بهزاد بوده است «مولانا علی اصغر کاشی (پدر رضای عباسی).استاد بی قرینه و مصورِ پاکیزه ساخت، که در پرداخت و رنگ آمیزی منفرد و در کوه پردازی و درخت سازی از اقران در پیش بود،از دوستان خواجه عبدالعزیز بوده که هم در هرات و مشهد و هم در پایتخت های صفویان به هنر نمایی پرداخته است.پسرش آقارضا کاشی مصور عباسی (رضای عباسی).در فن تصویر ویکه صورت و چهره گشایی ترقی عظیم کرده ، اعجوبه زمان گشت و در این عصر و زمان مسلم الثبوت است»(نراقی،۱۳۴۵ ،۲۳۳ و ۲۳۴).
این نادره دوران پس از چند سال همکاری با پدر در کتابخانه ابراهیم میرزا-برادرزاده شاه طهماسب – در مشهد و احیاناً کتابخانه شاه اسماعیل ثانی در قزوین، در دوره سلطان محمد خدابنده-که به هنر بی توجه بود-بیشتر در کاشان بوده،اما پس از استقرار شاه عباس اول در اصفهان به آنجا فراخوانده می شود و ریاست کتابخانه و مکتب نقاشی اصفهان را با حکم شاه بر عهده می گیرد.
رضا عباسی،صاحب مکتب نقاشی دوره شاه عباس صفوی (معروف به مکتب رضای عباسی)،در نقاشی به قدری مهارت و ظرافت و ذوق از خود نشان می دهد که روزی شاه عباس در عوض مزد یک نقاشی، بر دست او بوسه می زند. قاضی احمد قمی در وصف او می نویسد: اگر مانی زنده بودی و استاد بهزاد حیات یافتی،روی یکی صد آفرین بر وی نموده و دیگری بوسه بر دست وی نهادی. یک مرتبه صورتی ساخته و پرداخته بود که شاه عالمیان به جایزه آن بوسه بر دست او نهادند (قمی ريال ۱۳۶۶ ،۴۱).
«معین مصور کاشی شاگرد و داماد رضا عباسی و شفیع عباسی نیز فرزند آقا رضای مصور عباسی است. شفیع از هنرمندان عهد شاه عباس دوم بوده است. ابوالحسن نادر الزمان فرزند دیگر رضای مصور عباسی است که به هندوستان رفت و مورد عنایت جهانگیر، پادشاه آنجا قرار گرفت و در نقاشی سرآمد گشت.
محمد طاهر نقاش کاشی در نقش بندی برای دیبا و زربفت استادی ماهد بود عبدالصمد کاشی نیز نقاش و تذهیب کار بوده و در جلد سازی و تذهیب و زئین آن مهارت داشت. همچنین محمد هادی کاشانی، معروف به شیخ رمزی در نقاشی و منبت کاری روی چوب بی مانند بوده است»(نراقی،۱۳۴۵ ،۲۳۷ – ۲۳۸).

کاشان
-دورۀ قاجاریان تاکنون

نقاشان و طراحان:
مؤلف المأثر و الآثار از شش هنرمند مشهور نقاشی و دورنماسازی از اواسط دوره قاجاریه نام می برد که چهار نفر از آنها از کاشان برخاسته اند: محمود خان ملک الشعراء (نواده فتحعلی خان ملک الشعرا که ملک الشعراء فتحعلی شاه بوده است)، ابوالحسن ثانی یا صنیع الملک غفاری (عموی کمال الملک )، میرزا محمد خان نقاش باشی کمال الملک غفاری، ابوتراب خان غفاری نقاش باشی (برادر کمال الملک)(نراقی،۱۳۴۵ ،۲۹۱ -۲۹۳).
ابوالحسن غفاری(صنیع الملک) : پسر میرزا محمد، برادر میرزا بزرگ نقاش(پدر کمال الملک) در حدود سال ۱۲۳۲ در کاشان متولد شد. او در نقاشی به ویژه تصویر نگاری مهارت بسیار داشت و به همین دلیل مورد توجه دربار قاجار قرار گرفت و به او لقب صنیع الملک دادند. تصویر مجلس سوم ناصرالدین شاه و نظامیه و تصاویر برخی شاهزادگان قاجار از او باقی است (صور اسرافیل،۱۳۷۱ ،۵۹).
حاج سید محمد باقر قمصری: او استاد اغلب هنرمندان عصر خود بود و در نقاشی آب و رنگ و قلمدان سازی مهارت داشت.نقوش رواق توحید خانه آستان قدس رضوی (ع) از آثار باقیمانده اوست (نراقی،۱۳۷۴ ،۳۶۵).
میرزا علی اکبر خان مزین الدوله نقاش باشی: وی از تحصیل کردگان فرانسه و معلم نقاشی و زبان آموزی ناصر الدین شاه. او همچنین در مدرسه دارالفنون استاد زبان فرانسه،نقاشی و موسیقی و همچنین استاد نقاشی کمال الملک غفاری بوده و به سبک اروپا کار می کرد. او که دارای تألیفاتی در علم موسیقی و زبان فرانسه است، در سال ۱۳۱۳ شمسی در سن ۸۹ سالگی درگذشت(نراقی،۱۳۷۴ ، ۳۶۳).
میرزا محمد خان نقاش باشی ملقب به کمال الملک : وی به احتمال بسیار در سال ۱۲۶۴ ق /۱۲۲۴ ش در خانواده ای هنرمند پرور در کاشان زاده شد. به همت او مدرسه عالی صنایع مستظرفه در سال ۱۳۲۹ هجری تاسیس شد، از این رو در ایران رشد و گسترش مفهومی جدید از نقاشی و هنر نو را بی شک مرهون محمد غفاری کاشانی (کمال الملک) هستیم که علاوه بر بهره گیری آگاهانه از هنر متفاوت غربی،استفاده از مفاهیم اجتماعی تازه را در ایران مطرح کرد. او که نقاشی را نزد استادانی چون عموی خود صنیع الملک نقاش باشی محمد شاه قاجار آموخته بود، طبق سنت دربارهای ایران،وارد عرصه طراحی فرش های فاخر نیز گردید و طراحی فرش نقاشانی چون سید رضا خان صانعی را نظارت کرد.

ایجاد رشته آموزش قالی بافی، نمودار آگاهی وی از ارزش هنرهای اصیل ایرانی و توجه به حفظ این حرفه بود. همچنین شماری از هنرمندان برجسته مینیاتور و نقش قالی برای تکمیل توانایی خود در این مدرسه به آموزش پرسپکتیو و اناتومی پرداختند. کمال الملک این اعجوبه نقاشی دوران قاجاریه در سال ۱۳۱۹ شمسی وفات یافت (صور اسرافیل،۱۳۷۱ ،۷۲-۷۴).
میرزا علی اکبر و میرزا احمد نقاش کاشانی: این دو برادر از استادان ماهر در ساخت قلمدان و جلد قران با نقش و نگار مخصوص بودند که پس از کسادی این مشاغل و رونق یافتن صنعت قالی بافی در کاشان (در زمان ناصر الدین شاه)،آنها نقاشان یگانه زمان خود شدند و به طرح نقشه های قالی پرداختند، پنان که قالی های کهنه کرکی وابریشمی پیش از جنگ جهانی اول که با طرح و نقشه های میرزا احمد نقاش بافته شده، اکنون از نفایس بسیار ممتاز قالی بافی به شمار می رود. این دو نفر در نقشه کشی برای قالی، همان سبک و زمینه قالی های قدیم را پی گرفتند(نراقی،۱۳۷۴ ،۳۶۴-۳۸۷). میرزا احمد سازنده کاغذ نقشه در اصفهان نیز بود که بعدها این کاغذ به دست سیدرضا صانعی رویمعیار آورده شد در پایان جنگ اول که خریداران فرش فقط تجار آمریکایی بودند،این دو برادر گاهی برای آنها کار می کردند. تعدادی از استادان معروف نقش قالی در کاشان شاگرد میرزاعلی اکبر بوده اند: سیدرضا صانعی،میرزا نصرالله خان فرزند میرزا احمد، دبیرالصنایع،آقا رضا وفا فرزند میرزا علی اکبر،میرزا عباس صنیعی،آقا مهدی صانعی و محمود آقا صنیعی (صور اسرافیل،۱۳۷۱ ،۱۷۳). معروف است که طرح محتشم از میرزا احمد است و طرح ترنج و محراب با الهام از دوره صفویه را نیز میرزا علی اکبر، احیا نموده است.

سیدرضا خان صانعی: نام آورترین هنرمند نقش قالی در کاشان رضا صانعی است که در سال ۱۲۶۵ در شهر کاشان متولد شد. وی از کودکی به صنعت فرش و نقش قالی علاقه ای وافر داشت. کارهای او که امروز بیشتر در ردیف کارهای با ارزش موزه ای است ، دارای موضوع هایی براساس صورت پرتره و دور نما و به ندرت گل و بوته است. رضاخان صانعی مردی فعال و هوشمند بود که استفاده از کاغذ نقش به صورت شطرنجی را در کاشان باب کرد. وی با کمال الملک ، رابطه ای دوستانه داشت و به چندین زبان از جمله فرانسه، ترکی و حتی عبری صحبت می کرد و همچنین اشعار زیبا می سرود که در دست بسیاری از اهالی هنر دوست کاشان به یادگار مانده است. آقا رضا خان صانعی مردی قوی و و رزشکار بود و حدود یکصد سال عمر کرد. کسانی به یاد می آورند که او تا اواخر عمر کار می کرد و تمرکز ذهنی و حواس خود را به هیچ رو از دست نداده بود. ویژگی خاص سید رضا خان، سرعت عمل و خلایت فوق العاده او بود؛ به گونه ای که روزی یک طرح را تا غروب قلم می زد و حتی به هنگام کار از پاک کن استفاده نمی کرد. هنرمندان کاشان کمتر در انقیاد کارفرمایان بوده و به نوعی در کار خود آزادی عمل داشته اند. با این وصف،رضا صانعی طرح های بسیاری برای کمپانی های فرش تهیه کرده است. از نقشهه های معروف او، نقش شیخ صفی و نقش لچک ترنج شاه عباسی است. صانعی مردی مهمان نواز بود و فرزندان بسیار داشت که یکی از آنها به نام جواد، نقاش و طراح هنرمندی بود که در ۲۷ سالگی درگذشت.از دخترانش بانوی هنرمند،اکرم السادات به کار بافت هنرمندانه نقش های پدرش سید رضا خان و همسرش میرزا نصرا…خان نقاش زاده مشغول است. سیدرضا صانعی در سال ۱۳۶۶ در ۱۰۱ سالگی درگذشت (صور اسرافیل ،۱۳۷۱ ،۱۷۳ و ۱۷۵) طرح های گلدانی، درختی،شکارگاه و چهره و صورت نیز کار کرده است .

کاشان

میرزا نصرالله خان نقاش زاده: این هنرمند برجسته نقش قالی، دوست و همکار داماد رضا صانعی است که در سال ۱۲۷۵ در کاشان متولد شد. پدر وی میرزا احمد از نقاشان معروف فرش در کاشان بود. وی مردی محبوب و محتاط بود و اگر چه سرعت عمل و خلاقیت آقا سید رضا صانعی را نداشت،دقت و ظرافت قلم او سبب شد که نوعی طراحی علمی و اساسی را در فرش کاشان بنیان نهد. در طرح های او کوچک ترین عدم تقارن و یا عدم تناسب دیده نمی شد.وی کار صورت سازی نمی دانست و کار کردن از روی مدل برایش دشوار بود. تخصص او در نقشه های سنتی قالی بود.طرح شناخته شده لچک ترنج افشان کاشان که با استفاده از طرح های سنتی ایرانی تهیه شده و یکی از متداول ترین طرح های مورد استفاده در فرش کاشان است، از کارهای اوست. کارهای او سبک کلاسیک داشت و عموماً مطلوب کارشناسان قالی های ممتاز است. میرزا نصرالله نقاش زاده در سال ۱۳۵۹ شمسی در ۸۵ سالگی درگذشت و از وی فرزندی بر جای نماند (صور اسرافیل،۱۳۷۱ ،۱۷۸ و ۱۸۲) طرح افشان و شاه عباسی و بگ مویی نیز داشته است.

علی اشرف کاشانی: وی به سال ۱۲۸۰ شمسی در کاشان متول شد و پس از اتمام تحصیلات ابتدایی به نقوش تذهیب دلبستگی یافت و کم کم توجه وی به بافت قالی معطوف شد.او در مدتی کمتر از ۴ سال – بین سنین ۱۴ تا ۱۸ سالگی- توانست این هنر را فراگیرد و مدتی نیز زیرتظر استاد ناصر مصطفوی به تمرین عملی پرداخت و اصول رنگ آمیزی و نقطه چینی را آموخت.او برای اگاهی بیشتر، یک سال دیگر تحت تعلیم استاد میرزامحمود خان مصوری اصول طراحی را فرگرفت و پس از آن به تهران آمد و در اداره شرق- که مسئول بیشتر کارگاه های قالی بافی بود- آغاز به کار کرد و در طول شش اه با همکاری میرزا مهدی جواهری که در این کار سابقه داشت، شعبه ای در امور نقشه کشی قالی در قم تاسیس نمود. چندی بعد بنا به دعوت لسان السپهر، فرماندار کاشانی وقت قزوین برای تهیه نقشه قالی و بهبود وضع قالی بافی آنجا به قزوین رفت و کارگاه های متعددی در آنجا دایر کرد. علی اشرف کاشانی از تجربیات استاد درودی بهره بسیار برد. از آثار وی ترسیم هجده طرح برای نقشه قالی کاخ ها و تذهیب اوراق احکام است که بیشتر در موزه هنرهای ملی نگهداری می شود (آذرپاد،۱۳۷۲ ،۴۴۲)او از طراحان و نقاشان کاشانی است که در تهران اقامت داشته و استاد نقش قالی و تذهیب اداره هنرهای زیبایی کشور بوده است (نصیری،۱۳۷۴ ،۶۲).

آقا رضا وفا: او فرزند و شاگرد میرزا علی اکبر، نقاش معروف دوره قاجاریه است. رضا وفا کاشانی هنرمند نامداری است که جلوه های هنری و مهارت های پدر و عمومی هنرمند خود میرزا علی اکبر و میرزا احمد را به هنرمندان نسل جدید نمایاند. هنر نقش قالی کاشان تا حد زیادی مرهون ذوق و نوآوری و خلاقیت هنری آقا رضا وفا، دبیرالصنایع و میرزا عباس صنیعی است(نصیری،۱۳۷۴ ،۶۱).

در سال ۱۳۶۱ نمایشگاهی از طرح های قالی در موزه فرش ایران برپا شد که در آن آثاری از طراحان بزرگ ایران از جمله، رضا وفا کاشان و علی اشرف کاشانی به نمایش درآمد (نصیری، ۱۳۷۴ ،۴۳۸).
میرزا عباس صنیعی: او به احتمال متولد ۱۲۶۰ است.وی از شاگردان میرزا علی اکبر و میرزااحمد نقاش و از هنرمندان بزرگ و صاحب سبک کاشان بوده و در زمینه طرح و تولید فرش هایی که با نشان صنیعی عرضه می شد، فعالیت داشت . همسرش بانو زهرا صنیعی از بافندگان چیره دست کاشان بوده است (صور اسرافیل، ۱۳۷۱ ،۱۹۵)او به سال ۱۳۴۳ شمسی درگذشت. نقشه افشان او معروف بوده و طرح ترنج محراب نیز داشته است. طرح های خلوت و گل درشت هم کار می کرده است.
دبیرالصنایع: آقا محمد دبیرالصنایع (فرشچی)از شاگردان میرزاعلی اکبر،از طراحان مبتکر فرش دوره پهلوی است. نقشه های افشان و سرتاسری را رواج داده است طرح های ظل السلطان،میناخانمی و حاج خانمی کاشان از ابداعات وی می باشد همچنین طرح های شکارگاه و روایتگری تصویری نیز توسط وی ارایه شده است. او تولید کننده فرش های نفیس و هنری بوده و با نشان و کتیبه «کاشان محمد دبیر الصنایع» فعالیت می کرده است. نقشه های زیر خاکی نیز تهیه می کرده است. بیشترین کارهای او در دهه سی و چهل و اویل دهه پنجاه شمسی است که در تیمچه امین الدوله در بازار ساماندهی می کرد. مادر و خاله های او از بافندگان مشهور قالی کاشان در محله سرپله بودند.

سید محمد افسری: سید محمد برادرزاده سید رضاخان صانعی و پسرخاله میرزا نصرالله خان نقاش زاده در سال ۱۳۰۱ شمسی درخانه آقا سید میرزا افسری، طراح و نقاش فرش به دنیا آمد و از کودکی به طراحی فرش علاقه نشان داد. او شاگرد حاج میرزا آقا امامی و میر مصور بوده و با کارهای سید رضا صانعی و میرزا نصرالله خان نیز آشنایی داشته است. محمد افسری، نقاش چیره دست صورت های بزمی و درخت و منظره و طرح های حیوان دار است. کارهای وی از لطافت شاعرانه برخوردار است. او غالباً رنگ امیزی و رنگرزی و نظارت بر بافت آنها را خود برعهده داشته است (صور اسرافیل، ۱۳۷۱، ۱۸۸).طرح شکارگاه نیز به قلم او موجود است.
محمد افسری افزون بر طراحی و نقاشی در کار خطاطی ، سیاه قلم،مینیاتور،رنگرزی و بافندگی نیز دستی داشته است فرش های شمائلی و فرش تصاویر برخی از سران دولت ها و تابلوی رقص دراویش از جمله کارهای اوست. این عضو هیئت امنای انجمن هنرمندان فرش ایران ، در تابستان ۱۳۷۷ شمسی در کاشان دار فانی را وداع گفت.یکی از سالن های نمایشگاه بین المللی فرش ایران در سال ۱۳۷۱٫ ش توسط مرکز توسعه صادرات ایران در تهران، افسری کاشانی نامیده شد(صور اسرافیل،۱۳۷۱ ،۴۳۹).

سید نظام الدین افسری: او برادر سید محمد افسری است که در سال ۱۳۱۰ شمسی در کاشان به دنیا امد و در سال ۱۳۸۶ در تهران بدرود حیات گفت. سبک کارهای طراحی او با کارهای ظریف کاشان مطابقت دارد. او پرتره ساز و سورتگری ماهر و بافنده ای چیره دست بود. تصاویر برخی از سران دولت ها را که در سال ۱۳۵۰ بافته و به انها اهدا گردیده،توسط این هنرمند طراحی و بافته شده است .فرش شاهنامه ، نمونه زیبایی از تسلط فنی او بر طرح، رنگ آمیزی و بافت است. او عضو پیوسته انجمن علمی فرش ایران بود.

محمد صنیعی: او در سال ۱۲۹۴ شمسی در کاشان به دنیا آمد و از ۱۲ سالگی نزد پدرش میرزا عباس صنیعی با عشق و علاقه به آموختن طراحی فرش پرداخت(صور اسرافیل،۱۳۷۱ ، ۱۹۵). او از جمله طارحان بزرگ فرش کاشان است که در فاصله دو جنگ جهانی و پس از آن تا دهه پنجاه و شصت تا سال های اخیر به کار نقش آفرینی مشغول بود و علاوه بر طراحی ،در تولید فرش هایی که با نشان صنیعی مشهور بود، راه پدر را ادامه داد. وی در سال های اخر عمر سکن تهران بود. طرح افشان و شاه عباسی افشانِ صنیعی معروف است.طرح شمس یا درباری نیز از ابداعات وی اوست.او شاگرد میرزات نصراله خان ناش نیز بود و پس از مرگ وی مورد مراجعه بسیاری از تولید کنندگان معروف قرار گرفت. صنیعی همچنین از نگاره های کاشی های مساجد وبناهای تاریخی اصفهان،شیراز و کاشان با ابتکار خاصی در طرح فرش استفاده می کرد.

سید علی صانعی: او فرزند مرحوم سید جواد صانعی و نوه میر سیدرضاخان صانعی طراح بزرگ فرش کاشان است که در سال ۱۳۲۷ در کاشان به دنیا آمده است. وی از ۱۲ یا ۱۳ سالگی در ایام فراغت و تحصیل، به کار نقاشی فرش پرداخت و ابتدا نقطه چینی و رنگ آمیزی را فراگرفت. او از شاگردان پدربزرگ خود سید رضا خانو نیز شوهر عمه میرزا نصرالله خان نقاش است که هر دو صاحب سبک بودند. همچنین وی مدتی رنگ امیزی و رنگرزی را آموخت، چنان که معتقد است اگر نقاش نتواند طرحش را به درستی رنگ آمیزی کند، طرح نمابش خوبی نخواهد داشت و چشم نواز نخواهد بود.پس از چندی نیز با خانه نشین شدن میرزا نصرالله خان نقاش، نقاشخانه وی به دست او افتاد.

Image result for ‫فرش در موزه‬‎_irancarpet

سید علی صانعی بیشتر در طرح های گل و بته و لچک ترنج کار می کند و در رنگ آمیزی، رنگ های ملایم را به کار می برد. طرح های ایشان از جمله طرح هایی است که در فرش های صادراتی استفاده می شود. او مسئول صنف طراحان کاشان نیز هست.
امیرحسین کریم (کریم پور): وی از طراحان معاصر فرش کاشان است که در سال ۱۳۲۷ در این شهر به دنیا آمد. پدربزرگش نقاش بود و به همین رو از کودکی به نقاشی علاقه مند گردید. او از سال ۱۳۴۴ نقاشی را آغاز کرد و چهار سال نزد استاد محمد صنیعی – از طراحان مشهور کاشان – کار رنگ و نقطه را فراگرفت و پس از ان وارد کار طراحی شد. در این زمان وی علاوه بر استادصنیعی، از طراحان بزرگ فرش اصفهان،استاد ارچنگ و استاد کرباسیون نیز بهره مند گردید.
استاد کریم پور با استعداد سرشار خود، در اغلب طرح های فرش قلم زده و به گفته خودشان تقریبا همه نوع سبکی را – چه جدید و چه قدیم- کار کرده است (ترنج محراب، افشان،واگیره،شکارگاه،درختی و گلدانی ، اسلیمی،ختائی و گل فرنگ). او طرح جدیدی نیز به نام اسپرت کار کرده بود که خامه زمینه متن ان از چهار رنگ متفاوت تشکیل می شد.طرح های وی برای انواع فرش ها- اعم از ابریشم،کرک و پشم-و با رجشمارهای مختلف به کار می رود.اواز شهرهای مختلف ماننداصفهان،قم ،تبریز،کرمان،یزد،مشهد،نایین،همدان و اراک سفارش می گیرد و برای فرش های ماشینی و نقش شکسته (هندسی)نیز طراحی می کند و حتی گاه برای پارچه و گچبری از وی طرح می گیرند.

استاد کریم پور در کار اموزش طراحی و رنگ و نقطه نیز در دانشگاه کاشان و هنرستان های هنر اشتغال دارد و در مسابقات دوسالانه طراحی فرش- که جهاد سازندگی برگزار کرده-رتبه اول را احراز نموده است. او همچنین عضو هیئت مؤسس انجمن علمی فرش ایران است.
محمد علی تقدیسی: از ۱۰ سالگی نقاشی فرش را آغاز کرده و هفت سال نزد استاد محمود فرشباف رنگ و نقطه را فراگرفته است. او یکی دو سال نیز نزد میرزا نصرالله خان نقاش شاگردی نموده و همچنین بیش از یک سال از حضور مرحوم استاد صنیعی بهره مند شده است. استاد تقدیسی از ۲۰ سالگی رسماً کار نقاشی و طراحی فرش را شروع کرده و اکنون متجاوز از سی سال در این کار سابقه داردو وی ضمن بهره گیری از گل های شاه عباسی و اسلیمی و گل فرنگ، تلاش دارد طرح هایی آرام با رنگ آمیزی شاد و روشن ارائه دهد. چرخش اسلیمی،ترنج قندیل دار، طره و استفاده از گل های ختایی برای تفکیک طره یا ترنج از زمینه، از مواردی است که در طرح های متنوع وی دیده می شود. این طراح معاصر کاشان خود در کار تولید فرش نیز دستی دارد.
جعفر کهکشانی: او در سال ۱۳۰۲ در کاشان تولید یافت و از هفده سالگی وارد کار نقاشی قالی شد. وی از استادانی چون میرزانصرالله خان نقاش زاده، سید حسن عشقی و سید مهدی صانعی بهره گرفت و بیش از پنجاه سال است که به این حرفه می پردازد. استاد کهکشانس طرح های افشان شاه عباسی، ترنج و محراب و از لحاظ رنگ امیزی نیز بیشتر کرم را کار کرد است.

حاج حسن معرفتی: او در سال ۱۳۲۱ متولد شد و پس از تحصیلات ابتدایی به کار نقاشی فرش روی آورد. وی ده سال نزد استادانی چون مرحوم سید محمد افسری ، مرحوم حسن ملک زاده و جعفر کهکشانی به فراگیری رنگ و نقطه و نقاشی پرداخت و اکنون سی سال است که به طراحی و نقاشبی فرش به طور مستقل مشغول است. استاد معرفتی بیشتر در زمینه رنگ کرم و رنک های ماتو فرش های پشمی و کرک و گاه ابریشم در اندازه های مختلف ترنج محراب و افشان طراحی می کند و علاوه بر کاشان،از قم و تبریز نیز سفارش می گیرد. برادر دیگرش آقای حسین معرفتی نیز د کار طراحی فرش است.
محمد سعید: او که متولد ۱۳۱۹ در کاشان است، از ۱۲ ساگل وارد حرفه نقاشی و طراحی فرش شده،وی به مدت ۷ یا ۸ سال نزد بزرگانی چون میرزانصرالله خان نقاش زاده، استاد صنیعی و سید محمد افسری شاگردی کرده است استاد سعید با پیشینه ای ۴۵ ساله، از طراحانی است که تجار و تولیدکنندگان عمده فرش کاشان از طرح های او بهره می بردند.او علاوه بر طرح های سنتی ترنج محراب ، شاه عباسی و افشان، در مینیاتور و چهره بافی نیز دستی دارد
علی محتشم زاده: وی در سال ۱۳۱۹ تولد یافت و پس از تحصیلات ابتدایی در سیده سالگی وارد این حرفه شد و رنگ و نقطه را نزد استاد حسین فرشباف آموخت و نزد میرزا نصرالله خان نقاشی زاده نیز شاگردی کرد. او در حال حاضر نیز در کار طراحی و نقاشی فرش با سبک های سنتی ترنج محراب شاه عباسی، ترنج محراب کف ساده و افشان است.
سید امیرحسین افسری(امیر افسری): او متولد ۱۳۱۹ در کاشان است. وی که برادر سید محمد و سید نظام افسری است، از سن ده سالگی نزد میرزا نصرالله خان نقاش زاده و برادرانش شاگردی کرد. فعالیت او عمدتاً در زمینه طرح فرش های ماشینی و نیز چهره بافی است. او در حال حاضر نیز در دانشگاه کاشان به تدریس طراحی سنتی فرش اشتغال دارد.
سایر طراحان مشهور از دورۀ قاجار تاکنون
میرزا بزرگ نقاش(پدر کمال الملک) – اسماعیل خان نقاش- عشقی گلباز- مرتضی درویش کاظم – حاج سید حسن عشقی-تراب کاشانی-سید مهدی صانعی(پسر سید رضاخان)آقا سید میرزا نقشه چی-آقا سیدمیرزا افسری(پدر محمد افسری)-رحمت الله خان نقاش (همایون نژاد)- حاج حسن معینی-سید نصراله سازور-فیروز نادری (پرویزیان)-حسن نفش پور (عراقی) – حسین فروزان (فیروزان)-محمود فرشباف- حسن ملک زاده- علی حیدری فینی-احمد سازور.
رنگرزان:
حاج سیدحسن رنگرز: از قدیمی ترین رنگرزهای دوره قاجار است که فردی خیرّ لوده و آب انبار و بازارچه ای به نام حاج سید حسین نیز ساخته که نام وی بر کتیبه آب انبار بازارچه رنگرزهای کاشان باقی است (ظاهراً جدّ آقای سید اصغر الوانی رنگرز است).
اسامی دیگر: سید محمد الوانی-حاج غلامحسین صدوری- استاد عباس صدوری-حاج صادق صدوری-استاد جواد ستاری-استاد صادق ستاری-حاج مانده علی جهان آرایی-حاج حیدر جهان آرایی- حاج محمد تولایی-حاج عبدالوهاب وردی- حاج رضا حلی- حاج احمد توسلی-حاج علی اکبر قدک کار-حاج علی اصغر امیدواری- استاد محمد صباحی-استاد حسین رایگان-حاج فتح اللهفخره ای- حاج محمد زنده دل-استاد جلال رنگرز-پهلوان مهدی رنگرز-استاد نعمت الله افتخار-اج غلامعلی صباحی-حاج حسین جمالی (حلی)-حاج سید صادق و میرزا حسن شریفیان-حاج سید احمد رضایی-حاج حسین صدوری-حاج صادق سیاهکار-محمدباقر و حاج حبیب الله اکرمی (از آران و بیدگل)- حاج محمدرضا زاده.

در سه دهه اخیر علاوه بر برخی از اسامی فوق می توان به آایان: عباس امیدواری-امیر (منوچهر) ستاری-حسن محتشمی- عباس فخره ای-حسین فخره ای-برادران معصومی-محمد قدک کار-حسین بهشتی-حسینعلی رضازاده- احمد جهان آرایی-محمدسیاهکاری-علی آقا سایه کویی-حسن صدوری-ماشاءالله افتخار-جواد صدوری-محمد جهان آرایی- محمدآقا گلکار-اصغر سیاهکاری-حسن سایه کویی-عباس ستاری-عباس حمصی- رضا تولایی-حسین قانع-محمد صهبایی- جعفرصدفی- بلال و حاج احمد ستاری (مدرس دانشگاه و عضو هیئت موسس انجمن علمی فرش) اشاره نمود.

ارزیابان و مقوّمان:
حاج سید حسین ثابت،حاج محمد حسین فرشچی-حاج آقا محمداصفهانیان-حاج محمد خان کیهان- حاج حسن یوسفی-علاقمند-سید محمد طباطبایی-عباس اطمینان-حاج محمد آقااصفهانیان(پسرعموی حاج آقا محمد اصفهانیان)-حاج سیدحسین موسویان- حاج حسین نبی-حاج سید احمد ثابت-حاج سید حسن ثابت-حاج اسداله ثابت-حسین اطمینان-حاج خلیل ادیبی (که مزد بافنده و قیمت فرش را تعیین می کردند).
تولید کنندگان:
۱-حاج ملامحسن محتشمی۲-حاج محمدتقی پشتی باف (جدآقای صمیمی)۳-حاج بابا غلام عدالت ۴- حاج حسن تفضلی۵-حاج سید حسین ثابت۶-حاج محمد حسن فرشچی۷- حاج نعمت الله عطایی۸- حاج رحمت الله عطایی ۹- آقا محمد دبیرالصنایع۱۰-حاج محمد حسین اصفهانیان ۱۱-حاج محمد جعفر اصفهانیان۱۲- ملا اسماعیل اوباء (آقا بابا یهودی)۱۳-حاج حسینعلی فرشچی ۱۴- آقا محمود فروتن ۱۵- طباطبائی-۱۶-حاج حسینعلی رضوانیان ۱۷- میرزا غلامعلی کاشانی۱۸-حاج علی اکبر افشاری۱۹-حاج آقا محمد علاقمند ۲۰- حاج حسین اطمینان ۲۱- حاج حسین قطبی ۲۲-ملا محمود مدیحی ۲۳- حاج محمد آقا توکلی ۲۴- حاج سید مهدی میرآفتاب ۲۵-حاج حسین فوائدی ۲۶-حاج آقا محمد آسودگی۲۷-آقا رضا فروتن ۲۸-حاج محمد آقا اصفهانیان ۲۹- حاج آقا مهدی فرشچی ۳۰-حاج حسینعلی ترسلی ۳۱-حاجحسین عطایی ۳۲-حاج حسین اصفهانیان۳۳- جواد پیروزان ۳۴-حاج حسینعلی علاقمند ۳۵- حاج محمد هاشمیان.
تجار و فروشندگان:
۱- حاج مانده علی آقا کاشانی (دوره قاجار)۲-حاج شکرالله بروجردی ۳- سید طباطبایی پدر حاج سید محمد ۴-حاج نعمت الله عطایی ۵- حاج رحمت الله عطایی ۶- حاج محمد اسماعیل متینی (رضا زاده)۷-حاج محمد حسن فرشچی ۸-محمود فروتن ۹- حاج علی اکبر افشاری ۱۰-تقدیسی ۱۱-حاج احمد هاشمیان ۱۲-حاج مطیع ۱۳-میرزا غلامعلی کاشانی ۱۴- حاج حسینعلی فرشچی ۱۵-حسینعلی رضوانیان ۱۶-حاج محمد خانبان پور ۱۷- حاج محمد جعفر اصفهانیان ۱۸-حاج محمد حسن اصفهانیان ۱۹-حاج سید محمد هاشمیان ۲۰-حق نظر ۲۱-آقا محمد فیلسوف ۲۲- حاج آقا رضا رضوانی ۲۳-حاج حسینعلی ترسلی ۲۴- حاج آقا رضا حسینی ۲۵-حسین اطمینان ۲۶- سید حسین ثابت۲۷-ارجمندی۲۸-حاج سید مهدی میرآفتاب ۲۹-حاج تقی فیلسوف ۳۰- احمد فروتن ۳۱-حاج فرج الله حجتی ۳۲- حاج عبدالرحیم توفیقی.
چله دوان ها و چله کش ها (هشتاد سال اخیر)
۱-حاج محمود تقی زاده ۲-حاج غلامرضا کلوچه ای ۳- استاد ابراهیم مشهدی زاده ۴- سیف الله ادهم ۵- استاد محمود غفاری ۶- استاد احمد معتقد ۷- استاد احمد تقی زاده ۸- استاد محمود یاقوتی ۹- حاج سیدعلی محتشمی ۱۰-سید محمد محتشمی ۱۱-سید شکرالله عزیزی۱۲-غلامحسین انصاری ۱۳-احمد آقا سلامتیان ۱۴-حسین فضایلی۱۵-استاد مهدی قانع ۱۶- حسین استقامت ۱۷-میرزا علیرضا پرتو ۱۸-استاد حبیب چله دوان (چتریان) ۱۹-حاج محمود سیاهکار ۲۰-سید علی ناظم الحسینی۲۱-شکرالله دیمی ۲۲-عباس دیمی ۲۳-رضا حفیظی ۲۴-حاج حسن کهیری ۲۵-محمد حسین جعفری ۲۶- استاد اسماعیل پیاده (پابلند)۲۷-استاد محمد غفاری ۲۸-سید علی اکبر روزبه ۲۹-رضا جعفری مذهب ۳۰-استاد علی اکبر قانع ۳۱- حاج عباس خشایی ۲۳-حاج احمد فنایی ۳۴-تقی تقوایی ۳۵-محمد تقی لامع ۳۶-آقا علی جمشیدی (آران و بیدگل).

مرمت کاران و رفو گران (هشتاد سال اخیر)

۱-خواهر حاج محمد حسن فرشچی ۲-حسن آقا عراقی ۳- حاج علی محمد خشت زرین (داماد حسن آقا عراقی)۴-حاج اسماعیل مشکی ۵- پسر حاج آقا حسین ثابت (پنجاه سل=ال پیش تکنیک دستگاه بندی به کاشان آورده است)۶-آقا محمود مشکی ۷- سید رضا رفوکار (اهل درب اصفهان )۸-صادق حضرتی ۹- حاج رضا پورفتاحی نائینی ۱۰-اکبر آقا پورفتاحی نائینی (پسر حاج رضا)۱۱-حاج حسین فردی نائینی (همکار حاج رضا)۱۲-حاج احمد هاشمیان ۱۳-ابوالفضل نائینی ۱۴-حاج آقا محمد سمسار ۱۵- حاج علی صبوری ۱۶-محکمه ای ۱۷-فتال پور ۱۸-استاد حسین ناظری ۱۹-اکبرآقا تبریزی (پرداخت چی) ۲۰-عبایی ۲۱-استاد احمد رفوگر (احمد عطاء اللهی)۲۲- فتاحی ۲۳-مرحوم حاج سید علی ۲۴-قاسمی (سرای ذغالی ها)۲۵-سید محمود میرحسینی (از ۵۰ سال پیش در آران و بیدگل).
ضمناً طبق اظهار برخی،قبلاً مرمت کاری و رفوگری و دستگاه کشی برای فرش کاشان خارج از شئونات آن بوده و به آن مبادرت نمی کرده اند و آن را غیر مجاز دانسته اند اما از ۵۰ الی ۶۰ سال پیش به تدریج این امر رایج گردیده است.
بافندگان زن (هشتاد سال اخیر):
۱-خانم حاج ملامحسن محتشمی ۲و۳و۴و۵- چهار خواهر در خانواده هنرپیشه:استاد رباب (ربابه) مادر حسین کاشی-استاد کوکب و … ۶-خانم فرخ افسری (مادر سید محمد و سید نظام وسید امیر افسری نقاش نیز بافنده ای بسیار توانا بوده که معروف است بدون نقشه از روی تابلو یا پوستر، با استادیِ تمام فرش می بافته است وچهره باف مشهوری بوده است.)۷- خانم جاویدان (بافنده قالی دورو)۸-حاجیه خانم گدازنده (بافت ابریشم)۹-خانم چرخکار ۱۰- فرهنگ خانم عبدالشاه (زن حاج قاشم)۱۱-خانم آقای اصغر سیاهکار ۱۲- خانم فاطمه باقر پورزارع ۱۳- مادر آقا تقی حسین زاده ۱۴- خانم آیت الله عاملی (آران و بیدگل)۱۵-خانم میرزا عباس صنیعی نقاش ۱۶-خانم مهین دخت ایمانی (همسر نظام افسری، بافنده هنرمندی است که قالی او در نمایشگاه بروکسل مدال طلا گرفت)۱۷-خانم آقای محسنی (بافنده فرش های سفارشی آقایان افسری – محله سرسنگ).
خامه فروشان و رنگ فروشان (هشتاد سال اخیر):
۱-ارباب حسن تفضلی۲-حاج قاسم عبدالشاه ۳-حاج اسماعیل عباس زاده (حلاج)۴-حاج علی محمد عبایی ۵-حاج حسین عبایی ۶-حاج علی جان قنبری ۷-حاج اسدالله فیروزی ۸- حاج فرج الله حجتی ۹-حاج آقا میرحجازی ۱۰-علی تریاک چی (از تبریز می آورد)۱۱-حاج محمد اسماعیل ۱۲-حاج احمد عبدالشاه (پسر حاج قاسم)۱۳- حاج حسن فتاحی ۱۴- سید شکرالله خیریه ۱۵-حاج محمد عباسی ۱۶-حاج عباس عبایی ۱۷-حاج جواد عبایی (پسر حاج علی محمد)۱۸-آقا رضا رضوانی (از زوین می آورد)۱۹-مهدی گیوه چی (از شرق یزد می آورد)۲۰-حاج علی اکبر وثوق ۲۱-حاج محمد معروفی ۲۲-سید حسین طباطبایی ۲۳ و ۲۴ اسحاق نیسانی و آقاجان شادی (بقچه فروش یهودی)۲۵-حاج فرج الله محلوج چی. از اسامی مطرح شده به جز حاج آقا میرحجازی که به نظر می رسد قدیمی ترین فروشنده رنگدانه های شیمیایی در کاشان نیز بوده است بقیه اسامی فروشندگان و یا تولیدکنندگان الیاف و خامه و نخ فروش می باشند که به نظر می رسد قدیمی ترین آنها،ارباب حسن تفضلی-حاج قاسم عبدالشاه-حاج علی محمد عبایی –حاج حسین عبایی-حاج اسماعیل عباس زاده (حلاج)-حاج فرج الله حجتی-حاج رضا رضوانی باشند. ضمناً یک کارخانه قدیمی پشم و نخ ریسی سنتی توسط آقای نقوی تا دهه چهل و پنجاه شمسی (در محل فعلی مخابرات کاشان-خیابان شهید رجایی)دایر بود.

 

 

منبع:

نگاهی به تاریخ درخشان فرش کاشان

تألیف:دکتر امیرحسین چیت سازیان

عضو هیئت علمی داشگاه کاشان

انتشارات سروش

تهران ۱۳۸۸

پست های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *