فرش دستبافت
از قدیمی ترین هنرهای اصیل ایرانی فرش دستباف می باشد که به عنوان مزین کننده در خانه ها،کاخ ها و سراها از آن استفاده میکنند. الیاف بکار گرفته شده در این نوع فرش از پنبه، پشم و ابریشم است .همچنین ملزومات مورد استفاده در بافت یک فرش شامل: دار قالی، قلاب، سیخ پودکشی، دفتین و قیچی است.
اولین و قدیمی ترین فرش دستبافی که در دنیا بافته شده است متعلق به کشور ایران است، این فرش که پازیریک نام دارد به واسطه شخصی به نام رودنکو یک باستان شناس روسی کشف شد. ابعاد این فرش تاریخی ۱۸۳*۲۰۰ و تار و پود آن از پشم و پنبه است که با بهره گیری از گره ترکی بافته شده است و رنگ هایی که در آن استفاده کردند کاملا گیاهی است.
فرش پازیریک دارای تراکم بینظیر ۳۶۰٫۰۰۰ گره در هر متر مربع است که در مجموع ۱٫۲۵۰٫۰۰۰ گره را شامل میشود که بیشترین تعداد گره در زمان خودش محسوب می شد و به احتمال زیاد متعلق به ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است و در حال حاضر در موزه Hermitage شهر Saint Petersburg روسیه نگهداری میشود.
انواع فرش دستباف از نظر جنس:
۱٫پشمی: به فرش هایی می گویند که پرزها و تار و پود آن کلا از جنس پشم باشد و از نظر قیمت نسبت به مدل های دیگر پایینتر است.
۲٫ تمام ابریشم: به فرش هایی که چله و پرزهای آن را به طور کل ابریشم تشکیل بدهد و فاقد هرگونه جنس پشمی باشد را تمام ابریشم میگویند. این مدل به دلیل استفاده از ابریشم خالص قیمت بسیار بالایی دارد گفتنی است در شهر قم زیباترین فرش های تمام ابریشم بافته می شود و یکی از مهمترین منسوجات قم به شمار می آید.
۳٫ گل ابریشم: فرش های که چله آن از ابریشم باشد و فقط در قسمتی از حاشیه و برخی از نقش های قالی مانند گل و شاخه ها با نخ ابریشم بافته میشود.
۴٫کف ابریشم: تفاوت این مدل با فرش تمام ابریشم در این است که چله آن از پشم است ولی پرزهای آن کاملا ابریشم است.
انواع فرش دستباف از لحاظ ابعاد:
قالیچه: فرش هایی که ابعاد آن کمتر از ۶ متر باشد را قالیچه میگویند (انداره بزرگتر مانند ۱۲،۹،۶ متری و بزرگتر قالی به شمار می آیند.
کناره: فرش هایی که دارای طول بلند و عرض کم هستند را کناره میگویند. این نوع معمولا برای پوشاندن یا مزین کردن راهروها و پله ها بکار گرفته میشوند.
ذرع و نیم: ابعاد این قالی ها ۱*۱/۵ سانتیمتر است
ذرع و چهارک: ابعاد این فرش های تقریبا ۸۰*۱۳۰ سانتیمتر است.در برخی مناطق سایزهای کوچک مثل ذرع و چهارک و ذرع و نیم با استفاده از گره فارسی بافته میشود.
پشتی: ابعاد قالی های پشتی کوچک هستند و معمولا ۶۰*۹۰ است. این نوع به منظور تکیه گاه استفاده میشود.
پادری: فرش های بسیار کوچکی که جلوی در یا ورودی ها قرار میدهند را پادری میگویند.
انواع فرش دستباف
فراهم آوردن مواد اولیه شامل:
۱٫نخ چله کشی (از جنس پنبه،پشم یا ابریشم) ، نخ های پشمی (خامه) یا ابریشمی، پود کلفت و نازک، نقشه مورد نظر.
۲٫آماده کردن دار قالیبافی و چله کشی.
*چله کشی معمولا از دو طریق فارسی و ترکی انجام میگیرد و یکی از مهمترین بخش ها به شمار می آید که باید به درستی توسط افراد متخصص یا با دستگاه های اتوماتیک این کار انجام شود.
۳٫کوج بندی: برای این کار نیاز به یک چوب گرد است که ابتدا و انتهای آن شیار داشته باشد. بستن کوج به روی دار قالی ها در ابعاد بزرگ مخصوصا فارسی باف ضروری است. برای تنظیم چله و کوبیدن پود از آن استفاده میکنند.
۴٫زنجیره بافی: پس از اینکه کوج روی دار بسته شد نوبت به زنجیره بافی میرسد، زنجیره بافی برای اسحتکام بیشتر گره ها و منظم کردن تارهای زیر و رو است.
۵٫گلیم بافی:گلیم بافی یکی از روش هایی است که باعث افزایش عمر فرش میشود و از ریزش بافت جلوگیری میکند. گلیم بافی باید در ابتدا و انتهای فرش قبل از زدن گره با پود کلفت و نازک انجام شود.
۶٫گره زدن:گره زدن به دو روش ترکی متقارن یا فارسی نامتقارن انجام میشود. گره ترکی دارای استقامت بسیار بالای است و به راحتی باز نمیشود اما گره فارسی مقاومت گره ترکی را ندارد و به دور فقط یک تار گره زده میشود.
۷٫بافت و ایجاد نقشه:در نهایت بعد از اتمام عملیات ذکر شده، بافت قالی شروع میشود و بافنده با خواندن نقشه در جاهای از قبل تعیین شده گره ها را با رنگ های مورد نظر ایجاد میکند. بعد از اینکه یک رج بافته شد اول پود کلفت و بعد نازک به روی یک ردیف زده میشود، این روش تا تمام شدن کار ادامه دارد.