فرش جیریا کجا واقع شده است؟

در ۵۵ کیلومتری شهر اراک روستایی تاریخی وجود دارد که اگر چه همچون بسیاری روستاهای دیگر تماشایی و خوش آب‌وهواست، اما نامش به واسته دست‌بافته‌های زیبای ساکنانش در تمام ایران معروف شده است.

دقت و تبحر فرش بافان روستای «جیریا» باعث شده در ۱۰۰ سال گذشته، محصول دستبافت آنها از انواع پرطرفدار فرش باشد.

بافندگان فرش دستبافت در جیریا از تبحر ویژه‌ای در بافت برخوردار هستند و به جرأت می‌توان گفت با عبور از هر خانه‌ای در این روستا می‌توان دار قالی را دید و اهالی خانه را که مشغول بافت هستند.

تراکم بالای فرش جیریا یکی از ویژگی‌های مهم آن است.

بیشتر این فرش‌ها در ۱۶۰ رج و گاه تا ۲۰۰ رج هم بافته می‌شود.

این تراکم باعث شده که این فرش به نام «فرش آهنین» هم معروف شود.

این سفتی و استحکام به حدی است که وقتی روی آن راه می‌روید، تفاوتش را با فرش‌های دستبافت دیگر کاملاً احساس می‌کنید.

این ویژگی عمر این فرش‌ها را هم بالا می‌برد؛ فرش‌هایی که علاوه بر استحکام، به دلیل نقش‌های متنوع و زیبای‌شان مثل مهرجو و شاه‌عباسی زینت‌بخش خانه‌های بسیار شده‌اند.

بافت فرش جیریان را بیشتر زن و مردان بافنده با تجربه بر عهده دارند. بافندگانی که با رعایت اصول فنی و هنری، بافته دست‌شان محصول صادراتی درجه یک است.

فرش جیریا چگونه بافته می شود؟

تولیدکنندگان فرش جیریا مواد اولیه بافت فرش‌شان را از شهرستان قم تهیه می‌کنند؛ چون معتقدند خامه‌های فعلی موجود در بازار اراک کیفیت سابق را ندارند.

بافت‌ فرش جیریا همان مراحل بافت فرش‌های معمولی را دارد.

دار و چله‌کشی فرش جیریا

برای بافت قالی‌جیریا اول باید دار قالی برپا شود. دار قالی‌های جیریا، مثل بیشتر قالی‌های ایرانی، عمودی است. بعد از دار قالی‌ نوبت به «چله کشی» می‌رسد. چله‌کشی در واقع همان نصب تاروپودها روی دار است که نخ‌های پشمی یا ابریشمی روی آنها گره می‌خورد. چله‌کشی با توجه به ابعاد و رج شمار قالی انجام می‌شود و بنابراین برای هر نوع فرش متفاوت است.

کوجی بندی و هاف‌گذاری در فرش جیریا

بعد از مرحله چله‌کشی نوبت به کوجی‌بندی یا کجوبندی می‌رسد. کجو وسیله‌ای چوبی یا فلزی است که از آغاز تا پایان بافت قالی بر روی دار باقی می‌ماند که برای نظم دادن به تارها و برای جدا کردن تارهای زیروروی قالی استفاده می‌شود. بعد از کوجی‌بندی نوبت هاف‌گذاری می‌رسد. هاف‌ میله‌ای کمتر از کوجی است که آن هم روی دار نصب می‌شود و با عقب و جلو بردن هاف ‌چله‌ها جابه‌جا می‌شوند.

زنجیره‌بافی

بعد از کوجی‌بندی و هاف‌گذاری، نوبت به زنجیره‌بافی می‌رسد زنجیره‌بافی با یک رشته نخ در اول و آخر دار قالی انجام می‌شود تا بعد از اتمام بافت، فرش از هم گسیخته و پاره نشود.

بافت فرش جیریا

بعد از تمام این مراحل نوبت به بافت فرش می‌شود که تمام آنها براساس نقشه انجام می‌شود. بافندگان فرش جیریا در استان مرکزی معتقدند برای بافت این فرش باید حتماً از نقشه‌های اصیل قالی استفاده شود.

کدام نوع از انواع فرش جیریا را بخریم؟

فرش جیریا انواع مختلفی دارد و بیشتر براساس اندازه و نقش نام‌گذاری می‌شود.

در انتخاب محصولات جیریا، هم می‌توانید سراغ قالی بروید و هم پشتی.

انواع نقش و نگار فرش جیریا

نقش‌ها

فرش جیریا، نقش‌های مختلفی دارد که از معروف‌ترین آنها با نام لچک ترنج، مهرجو، شاه‌عباسی، دسته‌گلی، تک‌بته و مرغ ماهی‌خوار شناخته می‌شود. این نقشه‌ها توسط هنرمندان خبره طراحی می‌شود.

شش متری

بزرگ‌ترین اندازه فرش‌های جیریایی، قالیچه‌های شش متری است که در اندازه‌های ۳۱۲ و ۲۰۸ سانتیمتر بافته می‌شوند.

خرک

کوچک‌ترین فرش این منطقه به «خرک» معروف است که در اندازه‌های ۱۳۶ در ۶۴ سانتیمتر بافته می‌شود. این نوع فرش را بعضی با نام «زرچارک» هم می‌شناسند.

ذرع‌‌ونیم

«ذرع‌ونیم» فرشی است که توسط جیریایی‌ها در قطعات ۱۵۶ تا ۱۰۴ سانتیمتر بافته می‌شود و در قطع همان قالیچه‌های معمولی است.

دو زرعی

قالی‌های دو ذرعی هم در اندازه ۲۰۸ متر در ۱۳۵ سانتیمتر بافته می‌شوند. این فرش، کمی از قالیچه‌های معمولی بزرگ‌ترند و در کنار فرش‌های ذرع و نیمی محبوب‌ترین قالی‌های جیریایی هستند. قیمت انواع قالی و فرش‌های جیریا بسته به اندازه آنها متفاوت است و البته قطعاً قیمت مواد اولیه تهیه آن، در قیمت نهایی فرش تأثیرگذار است. قیمت این فرش‌ها از ۱۵ میلیون تومان شروع شده و تا ۴۰ میلیون تومان هم در بازار معامله می‌شوند.

پشتی

علاوه بر عنوان این قالی‌ها، پشتی‌های جیریایی هم محبوبیت خودشان را دارند. پشتی‌های جیریایی به صورت جفتی بافته شده و به فروش می‌رسند که بیشتر در اندازه‌های ۸۰ در ۶۰ می‌‌توانید آنها را تهیه کنید که به طور متوسط قیمت هر جفت آنها در بازار بالای ۳۰۰ هزار تومان است.

حال فرش جیریا خوب نیست

اسماعیل جیریایی یکی از اهالی این روستا می گوید: اهالی این روستا همچنان بافت فرش را یکی از شغل‌های اصلی خود می‌دانند و در هر خانه‌ای می‌توان یک کارگاه قالی‌بافی را مشاهده کرد که کل خانواده را مشغول بافت کرده است، اما با این وجود وضعیت خطرناکی این صنعت را در این روستا تهدید می‌کند.

وی با اشاره به اینکه قالی‌بافان دیگر میلی به بافت فرش ندارند، گفت: متاسفانه با وجود اینکه یک خانواده برای بافت فرش ممکن است یک‌ سال و یا بیشتر وقت صرف کرده و در همه هزینه‌های مالی برای بافت فرش و حتی آسیب‌های جسمی را تحمل کند، اما در نهایت دلالان و واسطه‌گران این دسترنج یکساله را به قیمت واقعی آن نمی‌خرند.

جیریایی تصریح کرد: با وجود اینکه فرش جیریا از کیفیت بسیار بالا و طراحی بی‌نظیری برخوردار است، اما خریدار به قیمت واقعی فرش را نمی‌خرد و این باعث می‌شود که بافندگان فرش با وجود هزینه بسیاری که برای بافت آن تقبل کرده‌اند، نسبت به فروش آن اقدام نکنند.

وی با تاکید بر اینکه این شرایط باعث شده است که اهالی روستای جیریا به ویژه زنان و دختران در وضعیت خوب اقتصادی به سر نبرند، گفت: متاسفانه آن دسته از فرش‌های دستبافت جیریا هم که خریداری شده، به اسم ساروق به بازار عرضه می‌شود و این امر به هیچ عنوان پذیرفتنی نیست.

جیریایی گفت: مدت‌هاست که فرش جیریا با برند ساروق عرضه شده و به همین دلیل است که بافندگان فرش تصمیم گرفته‌اند‌، در گوشه‌ای از فرش‌های دستبافت خود حتما نام جیریا را ذکر کنند.

وی تاکید کرد: این شرایط نیازمند رسیدگی است و در صورت عدم توجه مسئولان مسلماً فرش باکیفیت جیریا از دست خواهد رفت.

وی با این پیشنهاد که دولت خود وارد بهبود شرایط و ایجاد سرمایه‌گذاری در این صنعت شود، گفت: دولت بر رشد صادرات غیر نفتی تاکید دارد و صنعت فرش بهترین گزینه در این راستاست. با کمک به بافندگان فرش و ایجاد امنیت شغلی بار می‌توان دیگر بازارهای جهانی را به دست آورد.

زنان و دختران این خاک روزهای بسیاری از عمر خود را برای بافت یک فرش صرف می‌کنند و انصاف نیست که تلاش آنها با نام دیگری عرضه شده و یا حق واقعی آنان را ادا نکنیم.